W Muzeum Narodowym w Krakowie ukazał się kolejny tom serii „Szkicowniki uczniów krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych z naukowo-artystycznych wycieczek Władysława Łuszczkiewicza (1888-1891)”, autorstwa Piotra i Tadeusza Łopatkiewiczów, poświęcony indywidualnej części badawczej peregrynacji Stanisława Wyspiańskiego po Pogórzu, którą rozpoczął on 10 sierpnia 1889 w Grybowie a zakończył 5 września 1889 w Tarnowie. Efektem wielodniowej inwentaryzacji odwiedzanych zabytków w Krużlowej Wyżnej, Mogilnie, Grybowie, Korzennej, Lipnicy Wielkiej, Ptaszkowej, Królowej Górnej, Kamionce Wielkiej, Mystkowie, Nawojowej, Żeleźnikowej Wielkiej, Starym Sączu, Stadłach, Podegrodziu, Naszacowicach, Tarnowie, Zawadzie i Łękach Górnych są dwie teki rysunków terenowych Wyspiańskiego – główna i podręczna.
Szkicownik główny (teka A) – przechowywany dziś w zbiorach Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego – zawiera 296 rysunków artysty, ponadto dziesiątki notat tekstowych oraz odpisów inskrypcji. Poza kilkunastoma rysunkami, opublikowanymi na krótko przed II wojną światową, pozostałe nie były dotąd znane.
Szkicownik podręczny (teka B) – z uwagi na znaczną dekompletację – należy dziś do zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, w części zaś – Muzeum Narodowego w Krakowie. Teka ta, do niedawna jako jedyna, zaświadczała o zabytkoznawczych dokonaniach Wyspiańskiego latem roku 1889. Sytuacja taka skazywała historyków sztuki na wiele błędnych supozycji i rozpoznań tematów rysunków, co udało się przezwyciężyć dopiero w niniejszym ujęciu, po raz pierwszy prezentującym oba szkicowniki Wyspiańskiego z roku 1889 łącznie, w sposób analogiczny jak prowadził je w terenie sam artysta.
W trakcie wycieczki po Pogórzu Wyspiański dokonał wielu istotnych odkryć: zaliczyć do nich należy m.in. ujawnienie w kościele w Krużlowej późnogotyckiej rzeźby Matki Boskiej z Dzieciątkiem, kolejnej – w kościele w Grybowie, wielu dzieł malarstwa tablicowego, iluminatorstwa, zabytków rzemiosła artystycznego, architektury nagrobnej czy ściennych dekoracji wnętrz sakralnych.
Kolejność kart obu szkicowników prezentowanych w katalogu rysunków Stanisława Wyspiańskiego wynika z chronologii wycieczki. Dopełnieniem zawartości teki podręcznej jest ponadto kilkanaście szkiców z września 1889 roku, wykonanych w kościołach i kamienicach krakowskich, Raciborowicach i Mogile, po powrocie artysty do Krakowa.
Wydany aktualnie tom, liczący niemal 500 stron, stanowi kontynuację imponującego przedsięwzięcia wydawniczego, podjętego przez Piotra i Tadeusza Łopatkiewiczów w ramach projektu naukowo-badawczego „Szkicowniki uczniów krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych z naukowo-artystycznych wycieczek Władysława Łuszczkiewicza (1888-1891)”, realizowanego we współpracy z Muzeum Narodowym w Krakowie, Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Muzeum Narodowym w Warszawie.
W roku 2018 ukazały się dwa pierwsze tomy, prezentujące artystyczny dorobek Wyspiańskiego z wycieczek artysty przeprowadzonych z prof. Łuszczkiewiczem w Opoczyńskiem (w roku 1888) oraz pierwszej części wycieczki w Sądeckie, Gorlickie i Grybowskie z roku 1889.
Poniżej pełne noty bibliograficzne trzech wydanych dotychczas woluminów serii:
P. Łopatkiewicz, T. Łopatkiewicz, Szkicownik Stanisława Wyspiańskiego z naukowo-artystycznej wycieczki w Opoczyńskie z roku 1888, „Szkicowniki uczniów krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych z naukowo-artystycznych wycieczek Władysława Łuszczkiewicza (1888-1891)”, t. 1, z. 1, Kraków 2018, ss. 120, wydało Muzeum Narodowe w Krakowie i Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, ISBN 978-83-7581-257-2
https://www.academia.edu/51152934/Szkicownik_Stanis%C5%82awa_Wyspia%C5%84skiego_z_naukowo_artystycznej_wycieczki_w_Opoczy%C5%84skie_z_roku_1888
P. Łopatkiewicz, T. Łopatkiewicz, Szkicownik Stanisława Wyspiańskiego z naukowo-artystycznej wycieczki w Sądeckie, Gorlickie i Grybowskie z roku 1889, „Szkicowniki uczniów krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych z naukowo-artystycznych wycieczek Władysława Łuszczkiewicza (1888-1891)”, t. 1, z. 1, Kraków 2018, ss. 308, wydało Muzeum Narodowe w Krakowie i Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, ISBN 978-83-7581-258-2
https://www.academia.edu/35689880/Szkicownik_Stanis%C5%82awa_Wyspia%C5%84skiego_z_naukowo_artystycznej_wycieczki_w_S%C4%85deckie_Gorlickie_i_Grybowskie_z_roku_1889
P. Łopatkiewicz, T. Łopatkiewicz, Szkicowniki Stanisława Wyspiańskiego z naukowo-artystycznej wycieczki w Grybowskie, Sądeckie i Tarnowskie z roku 1889, „Szkicowniki uczniów krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych z naukowo-artystycznych wycieczek Władysława Łuszczkiewicza (1888-1891)”, t. 2, z. 2-3, Kraków 2021, ss. 492, wydało Muzeum Narodowe w Krakowie i Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, ISBN 978-83-7581-369-2
https://www.academia.edu/51152771/Szkicowniki_Stanis%C5%82awa_Wyspia%C5%84skiego_z_naukowo_artystycznej_wycieczki_w_Grybowskie_S%C4%85deckie_i_Tarnowskie_z_roku_1889
Poniżej fragment recenzji wydawniczej prof. dr hab. Piotra Krasnego z Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego:
Piotr i Tadeusz Łopatkiewiczowie podjęli olbrzymi i niezwykle pożyteczny wysiłek publikacji materiałów do badań nad inwentaryzacją zabytków w Galicji, podjętą pod koniec w. XIX, przede wszystkim z inicjatywy krakowskiej Akademii Umiejętności. Akcja ta nie zakończyła się niestety (tak jak w Czechach i na Węgrzech) wydaniem kompleksowego inwentarza zabytków, ale poza ważnymi znaleziskami i ustaleniami naukowymi, przyczyniła się do powstania środowiska badaczy i inwentaryzatorów, którzy w bardzo różnorodny sposób spożytkowali pozyskaną w ich trakcie wiedzę i zgromadzone doświadczenia. Wśród nich był Stanisław Wyspiański, który z jednej strony sporządził dokumentację rysunkową wielu zabytków, z drugiej zaś – poznał znakomicie dorobek artystyczny znacznej części Małopolski, z którym prowadził żywy dialog w swojej późniejszej twórczości.
Olbrzymie znaczenia dla badań nad najważniejszymi dziełami Wyspiańskiego ma zatem dokonana przez Łopatkiewiczów publikacja jego szkicowników, ukazujących wybrane zabytki z Grybowskiego, Sądeckiego i Tarnowskiego. Badacze ci odtworzyli szczegółowo okoliczności i przebieg wykonania rysunków, zgromadzonych w tych zbiorach, ustalając m.in. przyczyny wyboru określonych dzieł do inwentaryzacji i sposób jej dokonania. Przede wszystkim przygotowali jednak szczegółowy katalog tych rysunków, podając w nim wszystkie pozyskane informacje na ich temat i ich dogłębną – jakkolwiek podaną w syntetyczny sposób – analizę.
Formuła publikacji materiałów do inwentaryzacji zabytków Galicji, wypracowana przez Łopatkiewiczów sprawdziła się już znakomicie w kilku ogłoszonych drukiem książkach. Autorzy ci znają świetnie materiały archiwalne na ten temat i bez trudu przeprowadzają wszelkie kwerendy biblioteczne. Ich opracowania cechują się konsekwencją metody, a zarazem nadzwyczajną wnikliwością. Nie sposób zatem sugerować jakichkolwiek zmian w działającej znakomicie formule badawczej. Jej adaptacja do opracowania, której głównym bohaterem jest wybitny artysta, okazała się także udana. Łopatkiewiczowie potrafili uwzględnić należycie ten fakt w swoich rozważaniach, a zarazem zachować kształt swojej historyczno-inwentaryzacyjnej serii. Przedstawiona do recenzji praca jest bardzo cenna naukowo, nowatorska i rzetelna. Zasługuje więc z całą pewnością na publikację.
Kraków, 27 maja 2021
prof. dr hab. Piotr Krasny