Nakładem Wydawnictwa Naukowego PIGONIANUM ukazał się nr 8 rocznika „Studia Pigoniana”

Na okazały tom składa się tym razem pięć artykułów monograficznych oraz jeden wywiad.

Rocznik otwiera studium biograficzne prof. dra hab. Grzegorza Przebindy – filologa, rusycysty, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Państwowej Akademii Nauk Stosowanych w Krośnie, Autora ponad 400 publikacji, w tym 13 książek na temat kultury i historii Rosji i Ukrainy, redaktora naczelnego Wydawnictwa Naukowego PIGONIANUM, zatytułowane: Oblicza Natalii Gorbaniewskiej, cz. 2, Pierwsze trzynaście lat w Paryżu (1976–1988), stanowiący drugączęść z powstającego tryptyku o Natalii Gorbaniewskiej.

Obszerny tekst – oparty zarówno na źródłach drukowanych i archiwalnych, jak i wspomnieniach własnych – dotyczy pierwszych trzynastu emigracyjnych lat Natalii Gorbaniewskiej (1936–2013), znanej rosyjskiej obrończyni praw człowieka w ZSRR, zarazem poetki, tłumaczki i dziennikarki. Na emigracji w Paryżu, w tym pierwszym bardzo twórczym okresie pracowała ona przede wszystkim – od 1977 roku u Władimira Maksimowa w emigracyjnym kwartalniku „Kontinient”, którego głównym celem było zjednoczenie i solidarność sił antykomunistycznych w całej Europie Wschodniej. Od 1978 Gorbaniewska prowadziła cykl audycji o podobnej tematyce w Radiu Swoboda, a od lata 1980 roku – w paryskim emigracyjnym tygodniku „Russkaja Mysl”, redagowanym przez IIrinę Iłowajska-Alberti. Tutaj przez następne dziesięć lat zajmowała się jako tłumaczka i dziennikarka głównie sprawami wyzwalającej się z komunizmu Polski, współpracując zarazem bardzo owocnie z polskim emigracyjnym miesięcznikiem „Kultura”, z Jerzym Giedroyciem na czele. Chcąc opisać jak najbardziej wiernie jej ówczesną działalność i rozumienie Rosji, Polski, komunizmu, religii, podzieliłem swój obszerny artykuł na osiem części: 1. Emigracja czy wygnanie?; 2. Spotkania z Giedroyciem i „Kulturą”; 3. Twórcze lata w „Kontiniencie”; 4. Niezłomna Polska na kartach „Russkiej Mysli”; 5. Obecność Jana Pawła II; 6. Gorbaczow jako nowy Stalin?; 7. Pierwsza wyprawa Gorbaniewskiej do Polski (sierpień-wrzesień 1988); 8. Woroszylski, Michnik i ponownie Gorbaczow. Trzy ostatnie fragmenty dotyczą w znacznym stopniu krytyce Gorbaczowa i pieriestrojki, w tym konsekwentnie także tych Polaków – z Adamem Michnikiem i Andrzejem Drawiczem na czele – którzy demokratyczne zmiany w schyłkowym ZSRR popierali, z nadzieją na podobne w Polsce. Ich krytyka przez Gorbaniewską nie wynikała jednak z faktu, aby ona sama nie opowiadała się za demokracją, ale wyłącznie z tego powodu, że nie wierzyła, aby jakikolwiek sekretarz generalny KPZR mógł się skutecznie przyczynić do zwycięstwa wolności w ZSRR i krajach sąsiednich.

Dopełnieniem drugiej części biograficznego studium poświęconego Natalii Gorbaniewskiej jest wywiad z tą wybitną poetką i tłumaczką, przeprowadzony podczas Jej pobytu w Krakowie, w roku 1990, zatytułowany: Rosjanie i Polacy są podobni. Rozmowa z Natalią Gorbaniewską, Kraków, wrzesień 1990. Z rozlicznych wątków poruszonych w wywiadzie, przeprowadzonym przez Grzegorza Przebindę i Andrzeja Nowaka, warto przytoczyć odpowiedź na jedno z postawionych tam pytań: We wszystkich krajach wychodzących z komunizmu pojawił się problem rozrachunku z systemem. Czy jest możliwy rozrachunek z całym sowieckim społeczeństwem?

Najważniejsze, żeby każdy sam ze sobą przeprowadził rozrachunek. Nie wymagam, aby wychodzić na plac Czerwony i posypywać głowę popiołem. Można to robić po cichu, na własny użytek. Z drugiej strony ukrywanie lub zakłamywanie przeszłości wydaje mi się niemoralne.

Artykuł dra Tadeusza Łopatkiewicza z Państwowej Akademii Nauk Stosowanych w Krośnie – etnografa i zabytkoznawcy, przede wszystkim zaś cenionego wyspianologa, zatytułowany: Stary ociężały człowiek, wystrojony w galę. O zawikłanych losach portretu marszałka Edwarda Miłkowskiego, pędzla Józefa Mehoffera, przedstawia szczegółowe i bardzo dobrze przez autora udokumentowane okoliczności związane z powstaniem portretu Edwarda Miłkowskiego, autorstwa Józefa Mehoffera. W sierpniu 1905 roku Józef Mehoffer podjął się namalowania portretu marszałka powiatowego Edwarda Miłkowskiego, właściciela Gorlic. Obraz miał trafić do galerii portretów marszałków Rady Powiatowej w Gorlicach. Malowanie obrazu trwało ponad 3 tygodnie i zostało dokładnie zrelacjonowane przez malarza w listach do żony Jadwigi. Okazały portret Miłkowskiego Mehoffer wystawił w tym samym roku na dorocznej wystawie Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka” w Krakowie. Wówczas to Artysta sporządził też dla siebie replikę (kopię autorską) portretu. Oryginał zawisnął w sali obrad Rady Powiatowej w Gorlicach, zaś replika była pokazywana przez Mehoffera na wystawach sztuki (Wiedeń 1908; Kraków 1964).

W jesieni 1920 roku gorlicki portret Miłkowskiego został na tyle poważnie uszkodzony w pożarze, że nie sposób już było go zrestaurować i dzieło zostało bezpowrotnie utracone. Pozostała kopia autorska Mehoffera, pokazana na wystawie krakowskiego Muzeum Narodowego w 1964 roku, którą następnie Zbigniew Mehoffer, syn Artysty, sprzedał w roku 1970 do zbiorów Kunsthistorisches Museum w Wiedniu. Autor artykułu podjął próbę rozwikłania skomplikowanych losów portretu oraz jego kopii autorskiej, wykorzystując nieznane źródła archiwalne, pozyskane w szerokiej kwerendzie badawczej.

Historyczno-architektoniczne studium dra hab. Piotra Łopatkiewicza, prof. Państwowej Akademii Nauk Stosowanych w Krośnie – historyka sztuki, specjalisty w zakresie malarstwa średniowiecznego, cenionego w kraju znawcy zabytków Krosna, autora licznych monografii dotyczących kluczowych zespołów architektonicznych tego miasta, zatytułowany: Gmach dawnej Szkoły Realnej w Krośnie i jego budowniczy Bolesław Mańkowski, stanowi pierwsze monograficzne opracowanie tej okazałej budowli architektonicznej, wzniesionej w latach 1903–1905. Gmach był kolejno siedzibą: Szkoły Realnej, Gimnazjum, a obecnie Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika, które w roku bieżącym obchodziło szacowny Jubileusz 125-lecia swego istnienia. Jak podnosi autor, budowla od 120 lat wpisana na trwałe w krajobraz architektoniczny tej części miasta, zrealizowana według projektu budowniczego Bolesława Mańkowskiego – absolwenta Wydziału Budownictwa Szkoły Przemysłowej w Krakowie, stanowi wybitny przykład dobrze zachowanej realizacji, utrzymanej w formach architektury historyzmu, z zauważalnymi już nieśmiałymi inspiracjami motywami zdobniczymi wczesnej secesji.

Cennym uzupełnieniem artykułu stała się publikacja (po raz pierwszy) wybranych plansz z oryginalnych planów architektonicznych Mańkowskiego. Od stu dwudziestu lat ten szacowny gmach, niemal nieprzerwanie, jest miejscem kształtowania postaw i umysłów zarówno młodych mieszkańców Krosna, jak i młodzieży z jego bliższych i dalszych okolic. Jak dowodzi autor, okazały gmach stanowi chlubne świadectwo pozycji intelektualnej i kulturalnej miasta zarówno początków XX wieku, jak i czasów nam współczesnych.

Artykuł prof. dra hab. Stanisława Koziary – językoznawcy, polonisty, kierownika Katedry Lingwistyki Kulturowej i Komunikacji Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, w latach 2004–2006 zatrudniony także na stanowisku profesora w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej im. Stanisława Pigonia w Krośnie, zatytułowany: Spiżowe dźwięki Pigoniowej mowy. Odwołania biblijne w twórczości pamiętnikarskiej kombornianina, stanowi próbę opisu wybranych płaszczyzn języka utworów Stanisława Pigonia, wybitnego humanisty i uczonego o rodowodzie chłopskim, urodzonego pod koniec XIX stulecia w podkarpackiej wsi Kombornia. Obok monografii oraz prac edycyjnych poświęconych głównie twórczości Adama Mickiewicza, Stanisław Pigoń pozostawił pokaźny dorobek obejmujący także twórczość pamiętnikarską, którą autor artykułu uczynił obiektem opisu pod kątem językowych świadectw obecności w niej odwołań do dziedzictwa biblijnego.

Opracowanie wpisuje się w nurt badań lingwistycznych nakierowanych na opis języka indywidualnego – idiolektu widzianego w kontekście wybitnych osobowości, o znaczącym dorobku twórczym, wnoszącym istotny wkład do dziejów danego języka oraz kultury narodowej. W efekcie zaprezentowanych w artykule wyników kwerend materiałowych oraz wyprowadzonych na ich podstawie wniosków możliwe stało się wskazanie na rodzaj, funkcję oraz sposoby wykorzystania przez Pigonia tych form oraz treści, które wywodzą się z tradycji biblijnej. Jak podnosi autor – z analizy wspomnieniowych pism Stanisława Pigonia wynika, że obecność „biblijnego kodu” w sposób naturalny wpisuje się w twórczy idiolekt pisarza, ukształtowany na równi na podłożu języka dzieciństwa i religijnej tradycji wsi, jak też w drodze badawczych zainteresowań literaturą polskiego romantyzmu, a w szczególności jego nurtu mesjanistycznego, odwołującego się do zabiegu stylizacji biblijnej.

Tekst dra Dzmitrya Kliabanaua – literaturoznawcy i kulturoznawcy, adiunkta w Katedrze Kultury Słowian Wschodnich Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Autora publikacji naukowych (w języku białoruskim, rosyjskim, polskim i włoskim) w zakresie historii i teorii literatury, współczesnej literatury białoruskiej i rosyjskiej oraz kulturoznawstwa – zatytułowany: Piszę do was do Moskowii Uładzimira Arłoua: rekonstrukcja historyczna i przepowiednia katastrofy, podejmuje analizę wydarzeń z historii Białorusi, obejmujących lata 1563–1565, w tym szturm Połocka w 1563 roku, a także zarys osoby Iwana Groźnego, przedstawionych w opowiadaniu Uładzimira Arłoua Piszę do was do Moskowii. Narratorem w utworze jest strzelec Aleksy, bezpośredni uczestnik kampanii wojennej, uważny obserwator i krytyk cara. W liście do rodziny Aleksy opisuje swoje doświadczenia zbrodni wojennych, przemocy, gwałtu – wszystkiego, czego większość społeczeństwa moskiewskiego nie może sobie wyobrazić ze względu na działanie carskiej propagandy. Narrator jest w sytuacji tzw. „emigracji wewnętrznej”, prezentowane przez Aleksego obrazy „my” cechuje wewnętrzna niespójność i rozwarstwienie. Powodem do zaburzenia obrazu „my” są refleksje na temat sylwetki Iwana Groźnego. Narrator skupia się na okrucieństwach Iwana, jego zepsuciu moralnym.

Jak dowodzi Autor, konstruowanie przez Arłoua obrazu społeczeństwa XVI-wiecznej Moskwy zawiera wyraźne aluzje do okresu represji stalinowskich. Z kolei, w kontekście bieżących wydarzeń historycznych w Białorusi, Ukrainie i Rosji opowiadanie uznać można za przepowiednię katastrofy: z punktu widzenia władz moskiewskich Białoruś i Ukraina, podobnie jak w XVI wieku, to jedynie części wielkiego imperium, które Rosja próbuje odbudować.

Omówienie tomu przygotował:

dr hab. Piotr Łopatkiewicz, prof. PANS
zastępca redaktora naczelnego rocznika „Studia Pigoniana”

Grafikę w tekście (okładkę 3D) opracował:
dr Tadeusz Łopatkiewicz
sekretarz redakcji Wydawnictwa Naukowego PIGONIANUM
ISSN 2657-3261
ISBN 978-83-64457-96-8

Komitet Redakcyjny Rocznika „Studia Piogoniana”
PROF. DR HAB. GRZEGORZ PRZEBINDA – redaktor naczelny
DR HAB. PIOTR ŁOPATKIEWICZ – zastępca redaktora naczelnego
DR TADEUSZ ŁOPATKIEWICZ – sekretarz redakcji
DR LEOKADIA STYRCZ-PRZEBINDA
DR JOANNA ZIOBRO
MGR FRANCISZEK TERESZKIEWICZ

Redakcja językowa i techniczna
DR TADEUSZ ŁOPATKIEWICZ

Opieka językowa angielska
DR JOANNA ZIOBRO

Recenzenci tomu
PROF. DR HAB. PIOTR FAST
PROF. DR HAB. FRANCISZEK LEŚNIAK
DR HAB. ANDRZEJ LASKOWSKI
DR HAB. MACIEJ MALINOWSKI
DR HAB. ALEKSANDER WAWRZYŃCZAK

Adres redakcji
„Studia Pigoniana”
Rocznik Państwowej Akademii Nauk Stosowanych w Krośnie
Wydawnictwo Naukowe PIGONIANUM
Rynek 1, 38-400 Krosno

Numery Rocznika „Studia Pigoniania” dostępne są w renomowanych bazach indeksacyjnych i repozytoriach publikacji naukowych:

Wszystkie numery Rocznika nabyć można w sklepie Internetowym PANS w Krośnie: https://sklep.krosnopans.pl/pl/c/Studia-Pigoniana/44 Zob. także: https://pans.krosno.pl/wydawnictwo-naukowe-pigonianum/archiwalne-numery-studiow-pigoniana/