Nakładem Wydawnictwa Pigonianum ukazał się 3 nr Rocznika Karpackiej Państwowej Uczelni w Krośnie „Studia Pigoniana”, zatytułowany: Między Rzymem a Kombornią [ISSN 2657-3261; ISBN 978-83-64457-61-6]
Na okazały tom składa 10 monograficznych artykułów, opublikowanych odpowiednio w języku polskim, rosyjskim i angielskim, otwiera go zaś studium dr hab. ks. Alfreda Wierzbickiego – filozofa, poety i publicysty, profesora Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego im. Jana Pawła II, zatytułowany: Filozofowie personalistycznego przebudzenia: Karol Wojtyła i Tadeusz Styczeń. Artykuł stanowi rekonstrukcję formowania się lubelskiej personalistycznej szkoły etyki w myśli Karola Wojtyły i Tadeusza Stycznia jako jego ucznia i kontynuatora. Jak podkreśla ks. Wierzbicki, personalizm w kulturze, a zwłaszcza w filozofii XX wieku, stał odpowiedzią na kryzys człowieczeństwa. Karol Wojtyła, formułując normę personalistyczną (jako podstawową normę moralności) dokonał znaczącej przebudowy etyki chrześcijańskiej, zaś ks. Styczeń – Jego uczeń i kontynuator, dokonał z kolei szeregu krystalizacji metaetycznych, przede wszystkim zaś uściślił pojęcie doświadczenia moralnego jako macierzystej sytuacji etyki, przedstawiał ponadto personalizm jako konsekwentny intuicjonizm etyczny i wreszcie uściślał pojęcie etyki niezależnej w krytycznym i twórczym dialogu z myślą etyczną Tadeusza Kotarbińskiego i Tadeusza Czeżowskiego.
Prof. dr hab. Stanisław Koziara – językoznawca z Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie, podjął się wnikliwej analizy zagadnienia: Język Jana Pawła II wobec dziedzictwa polskiego stylu biblijnego (na materiale homilii i przemówień do rodaków). Prezentowany artykuł stanowi próbę lingwistycznego opisu niektórych osobniczych (czyli idiolektalnych) właściwości języka i stylu publicznych wystąpień Jana Pawła II. Obiektem swoich analiz Autor uczynił przede wszystkim język homilii i przemówień Papieża Polaka, wygłoszonych w trakcie pielgrzymek do ojczyzny odbytych na przestrzeni lat 1979–1999. Celem pionierskiego opracowania stała się odpowiedź na pytanie o rodzaj i sposoby obecności w tekstach Jana Pawła II tych właściwości językowych, które składają się dziś na typowe wyznaczniki polskiego stylu biblijnego, mającego przecież bogate wzorce oraz wielowiekową tradycję. Analiza pod tym kątem języka papieskich homilii skierowanych do rodaków w sposób jednoznaczny potwierdza obecność w nich wielorakich świadectw i nawiązań do szeroko pojętego dziedzictwa polszczyzny biblijnej, co znajduje wyraz nie tylko w drodze odwołań do kanonicznego tekstu Pisma Świętego, ale także poprzez pośrednie obszary kultywujące cechy polskiego stylu biblijnego (literatura, język tradycyjnych pieśni religijnych, modlitw czy nabożeństw).
Wartościowym dopełnieniem rozważań podjętych w dwóch wcześniej zaprezentowanych tekstach jest opublikowany w języku rosyjskim artykuł Prof. dr hab. Grzegorza Przebindy:Ruś i jej święci w słowiańskim nauczaniu Jana Pawła II. Między historią a dniem dzisiejszym, w którym Autor podjął próbę syntetycznego opisu stosunku – „Papieża z Polski” – do religijnej tradycji Rusi Kijowskiej, będącej dziś wspólnym dziedzictwem i przestrzenią duchowo-historyczną dla Rosji, Ukrainy i Białorusi. Jan Paweł II, przyznając się do duchowego dziedzictwa jagiellońskiej Rzeczpospolitej Obojga Narodów, głosił w swoich dokumentach, wypowiedziach, pielgrzymkach i postawach życiowych swoisty „ekumenizm większej Europy”. W nurcie tym mieści się zarówno katolicki Zachód i Europa Środkowowschodnia, mające za duchowego patrona św. Benedykta, jak i prawosławna oraz greckokatolicka Europa Wschodnia, której patronują święci Cyryl i Metody. Prof. Przebinda dowodzi przy tym, że Polski papież nawiązuje w tym względzie do zasady „dwóch płuc chrześcijaństwa”, sformułowanej już w roku 1930 przez rosyjskiego poetę-symbolistę i myśliciela Wiaczesława Iwanowa. W tym szerokim ekumenizmie polskiego Papieża – będącym podstawą wizji „Europy od Atlantyku aż po Ural”– swe miejsce mogą odnaleźć dziś zarówno katolicy obrządku łacińskiego, grekokatolicy obrządku bizantyńskiego, jak i prawosławni wszystkich narodów Europy Południowej i Wschodniej. W artykule zostało podkreślone, że ekumeniczna postawa Papieża z Polski, w szczególności wobec rosyjskiego prawosławia, przyczyniła się do epokowego, pierwszego w dziejach spotkania rzymskiego papieża z moskiewskim patriarchą, do którego doszło 12 lutego 2016 roku w Hawanie na Kubie.
Prof. dr hab. Aleksander Bobko – filozof z Uniwersytetu Rzeszowskiego, a w latach 1985-1997 asystent ks. prof. Józefa Tischnera, zaprezentował krótkie studium: Cóż po Tischnerze, którego celem stało się przede wszystkim przybliżenie sylwetki Józefa Tischnera w dwudziestą rocznicę jego śmierci. Prof. Bobko, pisząc z perspektywy wieloletniego asystenta, podejmuję w nim próbę zarysowania działalności duszpasterskiej swojego Mistrza oraz Jego zaangażowania w sprawy publiczne, zaś w końcowej części artykułu – na przykładzie koncepcji wolności człowieka wypracowanej w książce Spór o istnienie człowieka – przedstawia próbę zobrazowania skomplikowanego zjawiska i odpowiedzi na pytanie, jak Tischner uprawiał filozofię i w jaki sposób udawało mu się niejednokrotnie podejmować najważniejsze problemy współczesnej kultury.
Prof. Evgenij Jablokov – reprezentujący Instytut Słowianoznawstwa Rosyjskiej Akademii Nauk w Moskwie, w opublikowanym w języku rosyjskim artykule: Od „Biegu” do „Karakanowszczyzny” – i dalej. Entomologiczny dyskurs dramatu Michaiła Bułhakowa w literackim kontekście końca lat 20. XX wieku, w centrum swoich zainteresowań postawił mało znaną komedię Lwa Nikulina i Wiktora Ardowa pt. Karakanowszczyzna, napisaną latem 1928 roku, kilka miesięcy po zakończeniu przez Bułhakowa pracy nad dramatem Ucieczka. Jak dowodzi Jablokov autorzy komedii sparafrazowali motywy entomologiczne dzieła Bułhakowa, obrazując poprzez pamflet sowieckie środowisko literackie końca lat 20. XX wieku, a właściwie cały system społeczno-polityczny ZSRR. Przestrzeń aluzji w Karakanowszczyźnie nie została ograniczona tu tylko do sztuki Ucieczka. W komedii Nikulina i Ardowa sparodiowany został także scenariusz filmowy Władimira Majakowskiego Zapomnij o kominku, a sam Majakowski został przedstawiony jako poeta Moskowskij. Analiza porównawcza podjęta przez Jablokova dowodzi, że wiele motywów Karakanowszczyzny koresponduje z linią literacką Mistrza i Małgorzaty Michaiła Bułhakowa, który rozpoczął pracę nad powieścią właśnie w 1928 roku, stąd w dużej mierze wpłynęła ona na koncepcję „powieści o diable” Bułhakowa.
Mgr Igor Przebinda – filmoznawca, medioznawca i tłumacz, wykładowca w Karpackiej Państwowej Uczelni w Krośnie, zaprezentował anglojęzyczne studium: Oblicza Wolanda. Studium postaci literackiej. Celem tego artykułu stało się przedstawienie własnej charakterystyki Wolanda jako jednego z głównych bohaterów powieści Bułhakowa Mistrz i Małgorzata, jako konsekwencji fascynujących doświadczeń osobistych związanych z pracą nad nowym tłumaczeniem tego dzieła. Studium Igora Przebindy zostało przeprowadzone na podstawie wnikliwej analizy tekstu powieści i roli w jakich występuje w niej Woland, a sporo uwag Autora dotyczy towarzyszącym temu wyraźnym zmianom rejestrów stylistycznych w wypowiedziach tego literackiego bohatera. Wnikliwej analizie językowej poddane zostały także wielorakie miana, jakimi sam narrator określa tę postać, a także unaocznione zostały subtelne analogie do innych autorów (Goethe, Gogol, Poe). Artykuł jest próbą rekonstrukcji światopoglądu reprezentowanego przez Wolanda, z uwzględnieniem wielości elementów nawiązujących do konkretnych doktryn filozoficznych, politycznych i etycznych. Wszystko to prowadzi zaś do konkluzji, że bułhakowowski diabeł to postać wielowymiarowa i nieoczywista, dalece wymykająca się wszelkim tradycyjnym, jednoznacznym schematom interpretacyjnym.
Autorski duet: dr Domink Wróbel – przyrodnik, botanik i siedliskoznawca oraz dr Wojciech Gruchała – polonista, specjalizujący się w zakresie literatury polskiej przełomu XIX i XX wieku, wykładowców reprezentujących Karpacką Państwową Uczelnię w Krośnie, przedstawił obszerne i interdyscyplinarne studium: Sekrety świata natury zdemaskowane, czyli Mistrz, Małgorzata i fitonimy. Artykuł podejmuje zatem temat przedstawienia świata natury w utworze Michaiła Bułhakowa Mistrz i Małgorzata. Szczególnym przedmiotem zainteresowania autorów stał się obraz świata roślinnego w powieści. Na podstawie analizy słownictwa określającego nazwy roślin, ich części, typy siedlisk oraz pochodzących od tych słów derywatów słowotwórczych, została sporządzona lista frekwencyjna. Analiza jakościowa skłoniła Autorów do wskazania dominacji zwłaszcza kilku leksemów o wysokim stopniu ogólności, takich jak: ‘ogród’ oraz ‘las’. Te dwa najczęściej spotykane fitonimy w powieści stanowią ponad 20% wszystkich użytych w powieści terminów związanych z botaniką roślin. Dzięki wyodrębnieniu tego pola leksykalnego autorzy określili wykazany w powieści poziom wiedzy botanicznej Bułhakowa jako zadziwiająco niski. Wniosek ten postanowili zaś odnieść do wymowy powieści, uwzględniając stosowane konwencje gatunkowe oraz jej problematykę cywilizacyjną.
Dr Leokadia Styrcz-Przebinda – slawistka i polonistka, wykładowca Karpackiej Państwowej Uczelni w Krośnie, zaprezentowała nowatorskie i niezwykle erudycyjne studium: Podkarpaciem urzeczony. Ziemia krośnieńska i jej okolice w zaczarowanym kręgu poezji Białoszewskiego. Artykuł ukazuje serdeczny związek Mirona Białoszewskiego z Podkarpaciem, widoczny zwłaszcza w jego wczesnej twórczości z początku lat pięćdziesiątych, znanej częściowo tylko z tomu Obroty rzeczy (1956). Autorka zauważa w nim, iż niektóre utwory z tamtego okresu dostąpiły książkowego wydania dopiero w pełnej edycji dzieł Białoszewskiego, zakończonej przez Państwowy Instytut Wydawniczy dopiero w 2017 roku. Należą do nich – obok Ballad rzeszowskich późniejszych – Wizerunek jagodny Tarnowca, Dukla Janowa oraz Rozalie. Poemat sceniczny (teatr lalki). Utworami tymi Autorka studium zajęła się bliżej, analizując pewne stałe motywy (koło, jazda) i występujące tam słowa klucze, na przykład drewno (wraz z derywatami słowotwórczymi). Analizując cechy wiejskiego nurtu twórczości Białoszewskiego, zwłaszcza przestrzeni zabytkowych kościołów drewnianych i świątków, Styrcz-Przebinda trafnie wskazała na pewne analogie z tomem Madonny polskie Jerzego Harasymowicza, zwracając przy tym uwagę, iż sięgnięcie do tych mniej znanych utworów autora Ballady krośnieńskiej, kojarzonego dotąd głównie z poezją lingwistyczną, pozwala dostrzec jego fascynacje ziemią krośnieńską i jej okolicami. Oprócz Krosna, Odrzykonia, Dukli, Haczowa oraz Biecza i Binarowej – wspaniały topos Podkarpacia, z jego historyczną wielokulturowością, budują u Białoszewskiego także: Tarnowiec, Wrocanka, Żarnowiec, Żmigrod Stary i Nowy, Rogi, Toki czy Wołkowyja.
Dr hab. Piotr Łopatkiewicz – historyk sztuki, profesor Karpackiej Państwowej Uczelni w Krośnie, w artykule: Zagadnienia związane z fundacją drewnianego kościoła w Haczowie w kontekście najnowszych ustaleń chronologicznych, zaprezentował wyniki swoich badań nad problematyką fundacji tego wyjatkowego zabytku średniowiecznej architektury drewnianej. Badania dendrochronologiczne świątyni dowodzą, iż została ona zbudowana w 1459 roku, jest zatem jednym z najstarszych i najlepiej zachowanych zabytków drewnianej architektury sakralnej na ziemiach polskich. Autor przypuszcza, iż fundatorem kościoła mógł być sam Kazimierz Jagiellończyk, zaś ważną rolę w fundacji, przede wszystkim jednak organizacji samej akcji budowlanej, odegrali: ówczesny sołtys wsi Mikołaj Lemkircz – ławnik sądu wyższego prawa niemieckiego w Sanoku oraz Mikołaj Klukwicz – mieszczanin i rajca krośnieński, równoczesny właściciel wsi Haczów. Przypuszczalny udział w fundacji Mikołaja Klukwicza wskazuje na Krosno, jako najbliższy i największy ośrodek miejski, z którego pochodzić mogli rzemieślnicy prowadzący prace ciesielskie. Stawia tym samym zabytek w Haczowie w kręgu kulturalnej ekspansji krośnieńskiego ośrodka miejskiego. Odrębnym zagadnieniem w artykule stała się osoba fundatora unikatowych malowideł w tym kościele, powstałych w roku 1494. Zdaniem autora był nim mieszkający w Haczowie szlachcic Stanisław Jeżowski – przewodniczący sądu wyższego prawa niemieckiego w Sanoku. W roku fundacji malowideł (1494), Jeżowski pożyczył od Mikołaja Juriowskiego 600 zł w złocie pod zastaw sołectwa w Haczowie. Zaciągnięty dług mógł mieć bezpośredni związek z fundacją malowideł w kościele w Haczowie. Łopatkiewicz dowodzi ponadto, iż za ufundowaniem przez Jeżowskiego tych malowideł przemawia również wyjątkowa, dwukrotna obecność przedstawień – patrona fundatora – św. Stanisława w dekoracji malarskiej haczowskiej świątyni.
Dr Tadeusz Łopatkiewicz – etnograf i zabytkoznawca z Karpackiej Państwowej Uczelni w Krośnie, zaprezentował pionierskie i znakomicie udokumentowane opracowanie: Zagroda rodzinna Stanisława Pigonia w Komborni. Studium etnograficzne. Jak dowodzi Autor, zachowana do dziś w Komborni zabudowa rodzinnej zagrody profesora Stanisława Pigonia (1885–1968)stanowi bardzo interesujący i coraz rzadziej spotykany w okolicach Krosna, przykład drewniano-murowanej chałupy oraz towarzyszącej jej stodoły – środowiska bytowania chłopskiego od połowy wieku XIX począwszy aż po koniec stulecia XX. Pomimo licznych przebudów i modernizacji dom rodzinny Profesora zachował w swym wnętrzu wiele reliktów charakterystycznych dla budownictwa ludowego na Pogórzu Wschodnim. Przebudowy nie zatarły szczęśliwie wcześniejszego programu przestrzennego chałupy, czy też czytelnych śladów pierwotnej konstrukcji dachu, pułapów w izbie i alkierzu, sklepienia w piwnicy. Jak podkreśla Autor – dokonane modernizacje stanowią dziś doskonałą ilustrację długiego procesu przemian, jakim ewolucyjnie – przez całe poprzednie stulecie – podlegały również techniczne aspekty kultury ludowej, a którego przykłady materialne są niestety coraz rzadsze w krajobrazie wsi podkrośnieńskich. Przejęcie zagrody Pigonia przez Państwową Wyższą Szkołę Zawodową w Krośnie, które dokonało się w roku 2010, stworzyło dla tych zabytkowych obiektów niepowtarzalną szansę na dalsze trwanie, co więcej – pełnienie nowych ról, do których drewniana chałupa, z której wyszedł w świat wybitny Uczony, nie była wprawdzie powołana, ale którym z pewnością sprosta. Użytkowanie tej chronionej in situ zagrody przez Karpacką Państwową Uczelnię im. Stanisława Pigonia w Krośnie jest dziś gwarancją systematycznej opieki, a także prawidłowo prowadzonych prac konserwatorskich oraz adaptacyjnych.
Wartościowym dopełnieniem monograficznych artykułów prezentowanych w głównej części Rocznika stał się tekst dr Joanny Kułakowskiej-Lis – polonistki i wykładowcy Karpackiej Państwowej Uczelni w Krośnie, w którym zaprezentowała ona sprawozdanie z cyklu niezwykłych Spotkań Literackich – zatytułowanych: Śladami Pika-Mirandoli, zainicjowanych w roku 2016 przez ówczesnego Rektora Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Stanisława Pigonia w Krośnie. Więcej na temat spotkań z tego cyklu: https://pans.krosno.pl/uczelnia-dla-miasta-i-regionu/sladami-pika-mirandoli-spotkania-literackie/
Dzięki tej cennej inicjatywie mury krośnieńskiej Uczelni gościć mogły znakomitych tłumaczy oraz przedstawicieli literatury i nauki: Jerzego Czecha – poetę, satyryka, ale przede wszystkim tłumacza, specjalizującym się w literaturze rosyjskiej (19.10.2016); prof. dr hab. Grzegorza Przebindę, dr Leokadię Styrcz-Przebindę oraz ich syn Igora Przebindę – Autorów najnowszego polskiego przekładu dzieła Michaiła Bułhakowa Mistrz i Małgorzata (03.12.2016); Marzenę Chrobak – tłumaczkę z języka hiszpańskiego (10.05.2017); Magdalenę Heydel – mającą w dorobku przekłady dzieł Conrada, czyli Jozefa Teodora Korzeniowskiego (06.06.2017); prof. dr hab. Piotra Fasta z Uniwersytetu Śląskiego – redaktora naczelnego „Przeglądu Rusycystycznego”, wybitnego literaturoznawcę, przekładoznawcę i tłumacza z języka rosyjskiego (17.10.2018); prof. Luigi Marinellego – najwybitniejszego obecnie włoskiego polonistą i slawistą, kierującego Katedrą Polonistyki Uniwersytetu La Sapienza w Rzymie (18.03.2019); prof. dr hab. Krzysztofa Pleśniarowicza – znawcę i biografa Tadeusza Kantora (09.04.2019); prof. dr hab. Zdzisława Kudelskiego z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego – kuratora krajowych wydań Gustawa Herlinga-Grudzińskiego (18.12.2019); prof. dr hab. Włodzimierza Boleckiego – historyka i teoretyka literatury, znawcę biografii Gustwa Herlinga-Grudzińskiego.
Zarówno ten, jak i poprzednie numery Rocznika „Studia Pigoniania” dostępne są już w renomowanych bazach indeksacyjnych i repozytoriach publikacji naukowych:
- Akademickiej Platformie Czasopism
- The Central European Journal of Social Sciences and Humanities
- Central and Eastern European Online Library
Zob. także: https://pans.krosno.pl/wydawnictwo-pigonianum/czasopismo-studia-pigoniana/
dr hab. Piotr Łopatkiewicz, prof. KPU