13 grudnia – rocznica wprowadzenia stanu wojennego

Prof. Grzegorz Przebinda z „Dziennika”  
(Krosno, 13 XII 2024) 

 

Żywot grabarza jest wesoły.
Grzebie systemy, wiary, szkoły,
Ubija nad tym ziemię gładko
Piórem, naganem czy łopatką,
Pełen nadziei, że o wiośnie
Cudny w tym miejscu kwiat wyrośnie.
A wiosny nima. Zawsze grudzień.
Nie rozpraszajmy jednak złudzeń.
Czesław Miłosz, z Traktatu moralnego 

 

13 grudnia 1981 roku – nazajutrz po wspominanej dwa dni temu pamiętnej konferencji „Oblicza Rosji’  – od razu po tym, jak usłyszałem we wspólnej kuchni w krakowskim domu studenckim Piast, że władze wprowadziły o północy stan wojenny, przemknęły mi przez głowę przywołane wyżej strofy z Miłosza. Mój ówczesny nauczyciel Andrzej Drawicz, który na konferencji dopiero opowiadał o Sołżenicynie, znalazł się w specjalnym obozie internowania w Białołęce pod Warszawą. A ja do dziś przechowałem żywo w pamięci, jak go odprowadzałem dzień wcześniej, w sobotę, na Dworzec Główny spod Collegium Novum na Gołębiej… Byliśmy już wtedy umówieni – ja student, a on Mistrz – że pojedziemy niebawem  do Olsztyna z dwugłosem (każdy na swoją miarę) o Sołżenicynie. Andrzej już po wielu latach tak opisał  swoje „przebudzenie niedzielne wczesnym popołudniem 13 grudnia 1981 roku” we wspomnianej Białołęce, ze znaną nam dobrze obu przedakcją:

Przebudzenie ma w sobie dokładnie zapamiętany nadrealizm. Akurat dwa dni wcześniej w Krakowie, na Uniwersytecie Jagiellońskim odbywała się sesja naukowa Oblicza Rosji. Mowa była o tych, o których wcześniej publicznie mówić nie dawano: Maksimowie, Zinowjewie, Szałamowie. O Sołżenicynie mieliśmy dwugłos. Działo się to w atmosferze, której upojny smak do dziś pamiętam – w radosnej pewności, że skoro już się zaczęło i na murach miasta wiszą oficjalne afisze z tymi nazwiskami, to znaczy, że odtąd będzie można mówić publicznie wszystko o wszystkim.

Tak było przed dwoma dniami, a teraz, wyjrzawszy przez okno, zobaczyłem odrutowane mury w śniegu i wieżyczki strażnicze, u Sołżenicyna potocznie zwany wyszkami, i przez dobrą chwilę gapiłem się tępo w ten zwyczajnie więzienny, a więc po trosze łagrowy pejzaż, jakby wywołany naszymi krasomówczymi popisami na temat Archipelagu Gułag i Jednego dnia… Życie szczerzyło drwiąco zęby, konkretyzując, czy też perfidnie przedrzeźniając literaturę[1].

Nie mogliśmy jeszcze wtedy wiedzieć, że polscy emigranci w Paryżu – niezmiennie z Gustawem Herlingiem-Grudzińskim na czele – nie mogą się wprost doczekać głosu Sołżenicyna przeciwko stanowi wojennemu i w obronie rzeszy uwięzionych. Tym bardziej, że wielki pisarz zabierał głos publicznie w szeroko rozumianych sprawach polskich przynajmniej od czasu wyboru na papieża Karola Wojtyły. Odpowiadając wtedy na ankietę „Kultury”, szczerze się radował z takiej przełomowej elekcji, mówiąc o łączności prawosławnych Rosjan z katolikami Europy Wschodniej i dodając, że nowy papież – „z niezłomnej duchowo Polski” – może przywrócić poczucie sensu życia także mieszkańcom Zachodu[2]. Gdy następnie w samej Polsce wybuchła, jak się wtedy powszechnie mówiło, Solidarność, Sołżenicyn 20 sierpnia 1980 roku ze swej posiadłości Cavendish w stanie Vermont zwrócił się w bardzo wymownych słowach z poparciem dla strajkujących robotników: „Podziwiam waszego ducha i waszą godność. Dajecie wspaniały przykład wszystkim narodom, uciskanym przez komunistów”[3]. Kiedy zaś w grudniu 1980 roku szykowała się zbrojna sowiecka interwencja w solidarnościowej Polsce, Sołżenicyn przekazał 4 grudnia agencjom telegraficznym świata dramatyczny apel, który od razu uzyskał szeroki odgłos w europejskich językach: „Krwawi następcy Lenina bezpardonowo kontynuują realizację swego nieziszczalnego marzenia, aby ujarzmić świat – nie bacząc, ile narodów, obcych i cudzych, przemielone będzie i pohańbione w takiej krwawej jatce. W tych dniach serce zniewolonego narodu rosyjskiego jest razem z polskim”[4].

Jednak gdy po roku rzeczywiście wybuchł stan wojenny, to Sołżenicyn – inaczej aniżeli liczne grono naszych przyjaciół Moskali na emigracji z Nataszą Gorbaniewską i Władimirem Maksimowem na czele[5] – długo nie zabierał głosu. Sam Herling napisał owego 13 grudnia 1981 roku w swoim Dzienniku…: „Ani słowa. Prócz daty, ani słowa”[6]. A 8 stycznia następnego roku odnotował: „Spotkanie z I.A. [Iriną Iłowajską-Alberti, redaktorką naczelną „Russkiej Mysli”], moją rosyjską przyjaciółką. Zastanawialiśmy się najpierw, dlaczego Sołżenicyn milczy po 13 grudnia […]”[7]. Potem 26 stycznia 1982 r. z tego samego Dziennika..: „Odezwał się wreszcie Sołżenicyn. Jego artykuł na temat «lekcji Polski» oskarża Zachód o słabość i ślepotę (z czym do pewnego stopnia łatwo się zgodzić) i przypomina, że «ideologia komunistyczna jest siłą metafizyczną działającą na przekór prawom fizyki, ekonomii i socjologii, zdolną przeżyć nawet ZSSR i komunistyczne Chiny» (co, moim przynajmniej zdaniem, zakrawa na natchnioną niedorzeczność)”[8].

Wszelako polski pisarz jawnie nie odnotował jednego jeszcze fundamentalnego przekonania Sołżenicyna, wyrażonego przezeń w paryskim dzienniku „L’Express” 15 stycznia (potem 21 I w „Russkiej Mysli”) w owym artykule Lekcja główna. Odnosząc się tam bowiem do powszechnego wówczas przekonania, że to „Kreml zmusił” Jaruzelskiego do akcji (choć sam generał, jak dobrze pamiętam, nieustannie wtedy podkreślał, że była to „suwerenna polska decyzja”), Sołżenicyn bardzo gorzko konstatował:

To „Kreml zmusił”? Tak. Tylko dlaczego Jaruzelski, polska milicja i polska armia  – dlaczego oni się podporządkowali? Jak to mogło się tak od razu znaleźć ponad pól miliona wykonawców? Pośród kopy poprzednich lekcji ta polska jest tym bardziej jaskrawa, że stoi przed nami zjednoczona, jednorodna nacja, tak spojona swoim religijnym i narodowym uczuciem, jakby nie można jej było rozkuć! Ale i w niej znajdzie się odpowiednia  liczba komunistycznych wykonawców. A pośród tych Polaków, którzy dzisiaj się tak oburzają, być może znajdą się i tacy, którzy w roku 1945 niszczyli Armię Krajową? (Tak jak pośród ofiar Pragi roku 1968 odnajdziemy niemało i tych, którzy z entuzjazmem wprowadzali komunizm w 1945 i szydzili z uciekinierów z ZSRR)[9].

Pomijając wszystko inne Sołżenicyn chciał tu dowieść, że komunizm jest ideą i praktyką polityczną zdecydowanie ponadnarodową, o czym pisał w identycznym stylu w opublikowanym w roku 1980 w amerykańskim piśmie „Foreign Affairs” artykule „Czym grozi Ameryce złe rozumienie Rosji”. Podkreślał tam z mocą, że absolutnie „wszystkie podbite przez komunizm narody” stają się ofiarami tego systemu, tyle że wśród katów bywają także i rodacy prześladowanych[10]… Godzi się jednak także przypomnieć, że już we wrześniu 1982 roku Sołżenicyn wysłał do Komitetu Noblowskiego list z poparciem kandydatury Lecha Wałęsy do Nagrody Pokojowej[11]. A już po sukcesie tego wielkiego przedsięwzięcia 5 października 1983 roku wyrażał szczere zadowolenie na falach Polskiej Służby BBC: „Dzisiaj Nagrodą uhonorowany został nieuzbrojony w oręż człowiek wielkiego ducha, najwybitniejszy bojownik nie tylko o prawa mas ludowych, ale i o przyszłość całego świata, na najbardziej gorącym odcinku tej walki, w najbardziej mrocznych miesiącach Polski”[12]… Czegóż jeszcze moglibyśmy chcieć?

---

[1] Andrzej Drawicz, Wczasy pod lufą, Wydawnictwo Philip Wilson, Warszawa 1997, s. 75.

[2] „Kultura” 1978, nr 12, s. 28.

[3] Aleksander Sołżenicyn, Wyrazy solidarności z polskimi robotnikami, „Kultura” 1980, nr  10, s. 76.

[4] Zob. Александр Солженицын, Об угрозе Польше, „Русская мысль”, 11 XII 1980. W sieci: https://litresp.ru/chitat/ru/ С/solzhenicin-aleksandr-i/ob-ugroze-poljshe?ysclid=m4m0lmdzkz327173985

[5] Znowu Polska, „Kultura” 1982, nr 1, s. 123–124. List przeciwko stanowi wojennemu podpisali wówczas nadto – Władimr Bukowski, Wiktor Niekrasow, Władimir Delaunay i Edward Kuzniecow.

[6] Gustaw Herling Grudziński, Dziennik pisany nocą, „Kultura” 1982, nr 3, s. 16.

[7] Tamże, s. 21.

[8] Tamże, s. 24.

[9] Александр Солженицын, Главный урок. Статья для журнала „Экспресс”, 15 января 1982, „Русская мысль”, 21 I 1982.  W sieci: https://litresp.ru/chitat/ru/ С/solzhenicin-aleksandr-i/glavnij-urok?ysclid=m4m1vbyqlp912787549. Polski przekład tekstu opublikowany został w „drugim obiegu”. Zob. Aleksander Sołżenicyn, Podstawowa lekcja, „Arka” [1986, nr 13], s. 52–54.

[10] Александр Солженицын, Чем грозит Америке плохое понимание России. Статья

для журнала „Foreign Affairs”, w: Tegoż, Публицистика в трех томах, Верхне-Волжское Книжное Издательство, Ярославль 1995–1997, t. 1: Статьи и речи, s. 336–381.

[11] Александр  Солженицын,  Нобелевскому комитету мира (14 сентября 1982) w: Tegoż, Публицистика в трех томах, t. 3, s. 45.

[12] Александр  Солженицын, О присуждении Нобелевской премии Леху Валенсе (5 октября 1983), tamże, s. 168.

---

LISTA OFIAR STANU WOJENNEGO
(źródło: Fronda.pl)

• Czekalski Józef Lat 48. Zamordowany w dniu 16 grudnia 1981 r. podczas pacyfikacji strajku w KWK Wujek, postrzał klatki piersiowej i brzucha, ponadto postrzał lewej stopy
• Giza Józef Lat 28. Zamordowany w dniu 16 grudnia 1981 r. podczas pacyfikacji strajku w KWK Wujek, postrzał boczny szyi
• Gnida Joachim Lat 28. Zmarł w dniu 25 stycznia 1982 r. w wyniku ran odniesionych w dniu 16 grudnia 1981 r. podczas pacyfikacji strajku w KWK Wujek, postrzał przeszywający głowe
• Gzik Ryszard Lat 35. Zamordowany w dniu 16 grudnia 1981 r. podczas pacyfikacji strajku w KWK Wujek, postrzał przeszywający głowę
• Kupczak Bogumił Lat 28. Zamordowany w dniu 16 grudnia 1981 r. podczas pacyfikacji strajku w KWK Wujek, postrzał brzucha
• Pełka Andrzej Lat 20. Zamordowany w dniu 16 grudnia 1981 r. podczas pacyfikacji w KWK Wujek, postrzał przeszywający głowę
• Stawisiński Jan Lat 22. Zmarł w dniu 25 stycznia 1982 r. w wyniku ran odniesionych w dniu 16 grudnia 1981 r. podczas pacyfikacji strajku w KWK Wujek, postrzał przeszywający głowę
• Wilk Zbigniew Lat 20. Zamordowany w dniu 16 grudnia 1981 r. podczas pacyfikacji strajku w KWK Wujek, postrzał w plecy i postrzał od tyłu w okolicy ledzwiowej
• Zając Zenon Lat 22. Zamordowany w dniu 16 grudnia 1981 r. podczas pacyfikacji strajku w KWK Wujek, postrzał przeszywający klatkę piersiową
• Browarczyk Antoni Lat 23. Zamordowany strzałem w głowę podczas rozpędzania demonstracji w Gdańsku, w dniu 17 grudnia 1981 r.
• Kosecki Tadeusz Zmarł na zawał serca pobity przez ZOMO w czasie pacyfikacji strajku na Politechnice Wrocławskiej w dniu 17 grudnia 1981 r.
• Adamowicz Michał Lat 28. Zmarł w dniu 5 wrzesnia 1982 r. w wyniku ran postrzałowych odniesionych w czasie demonstracji w dniu 31 sierpnia w Lubinie
• Pozniak Mieczysław Lat 26. Zmarł w dniu 31 sierpnia w Lubinie, w wyniku rany postrzałowej brzucha odniesionej w czasie demonstracji w Lubinie
• Trajkowski Andrzej Lat 32. Zmarł w dniu 31 sierpnia w Lubinie, w wyniku rany postrzałowej głowy odniesionej w czasie demonstracji w Lubinie
• Barchański Emil Lat 17. Uczeń, wiezień polityczny. Zaginął w dniu 16 czerwca 1982 r. Ciało wyłowiono z Wisły. W trakcie śledztwa był bity, miał być świadkiem na rozprawie kolegów
• Cielecki Wojciech Lat 19. Zastrzelony przez żołnierza LWP w dniu 2 kwietnia 1982 r., w Białej Podlaskiej
• Cieślewicz Wojciech Lat 29. Zmarł w dniu 2 marca 1982 r. w wyniku pobicia przez ZOMO podczas demonstracji w Poznaniu, w dniu 13 lutego 1982 r.
• Durda Władysław Zmarł w nocy z 3 na 4 maja 1982 r. zatruty gazami łzawiącymi użytymi do rozpędzania demonstracji w dniu 3 maja 1982 r., w Szczecinie. Milicja odmówiła wezwania pogotowia
• Grudziński Adam Lat 36. Zmarł na serce po pobiciu w obozie internowania w Zalężu, w październiku 1982 r.
• Jurgielewicz Zdzisław Lat 29. Zmarł w dniu 21 wrzesnia 1982 r. po pobiciu w dniu 12 września 1982 r. w KM MO, w Giżycku
• Kamiński Wacław Lat 32. Zmarł w dniu 28 listopada 1982 r., trafiony petardą w czasie demonstracji w dniu 11 listopada 1982 r., w Gdańsku
• Kołodziejczyk Wanda Lat 59. Przewieziona do szpitala w stanie agonalnym ze śladami pobicia z aresztu śledczego na ul. Rakowieckiej w Warszawie, zmarła w dniu 4 stycznia 1982 r.
• Kot Stanisław Po pobiciu przez patrol ZOMO w dniu 31 marca 1982 r. zmarł w dniu 3 kwietnia 1982 r. w Rzeszowie
• Królik Stanisław Lat 39. Pobity w czasie demonstracji w dniu 10 listopada 1982 r. w Warszawie, zmarł w dniu 16 listopada 1982 r.
• Lenartowicz Joanna Lat 19. Zmarła w dniu 5 maja 1982 r. po pobiciu w czasie rozpędzania demonstracji w dniu 3 maja 1982 r. w Warszawie
• Lisowski Włodzimierz Lat 67. Zmarł w dniu 13 lipca 1982 r. po pobiciu podczas demonstracji w dniu 13 maja 1982 r. w Krakowie
• Majchrzak Piotr Lat 19. Zmarł w dniu 18 maja 1982 r. po pobiciu przez ZOMO podczas demonstracji w dniu 13 maja 1982 r. w Poznaniu
• Majewski Kazimierz Lat 46. Na skutek nagonki, inwigilacji, gróźb i nakłaniania do współpracy z SB popełnił samobójstwo w dniu 29 pazdziernika 1982 r. w Jeleniej Górze
• Michalczyk Kazimierz Lat 27. Zmarł w dniu 2 wrzesnia 1982 r. w wyniku obrażeń poniesionych w czasie rozpędzania demonstracji we Wrocławiu w dniu 31 sierpnia 1982 r.
• Raczek Stanisław Lat 35. Zmarł w dniu 7 wrzesnia 1982 r. po pobiciu w czasie demonstracji w Kielcach w dniu 31 sierpnia 1982 r.
• Radomski Mieczysław Lat 56. Zmarł w dniu 3 maja 1992 r. w czasie zajść ulicznych w Warszawie
• Rokitowski Mieczysław Lat 47. Zmarł w dniu 3 kwietnia 1982 r. po pobiciu w areszcie śledczym w Zalężu
• Sadowski Piotr Lat 32. Zmarł w dniu 31 sierpnia 1982 r. trafiony petardą podczas demonstracji w Gdańsku
• Szulecki Adam Lat 32. Zmarł w dniu 9 maja 1982 r. po pobiciu w czasie demonstracji w dniu 3 maja 1982 r. w Warszawie
• Wilkomirski Eugeniusz Lat 52. Zmarł w dniu 3 wrzesnia 1982 r. po pobiciu przez ZOMO w czasie demonstracji w Częstochowie w dniu 1 września 1982 r.
• Włosik Bogdan Lat 30. Zamordowany przez funkcjonariusza SB w czasie demonstracji w Nowej Hucie w dniu 13 października 1982 r.
• Wozniak Tadeusz Lat 49. Zmarł w dniu 1 wrzesnia 1982 r. po pobiciu przez ZOMO podczas demonstracji w dniu 31 sierpnia 1982 r. we Wrocławiu
• Zdunek Franciszek Lat 49. Zastrzelony przez sierżanta MO .Przewodniczacy Komitetu Budowy Kaplicy w Sobolewie w woj. Lubelskim
• Bleszczynski Zenon Lat 24. Zmarł w nocy z 13 na 14 stycznia 1983 r. po pobiciu w areszcie śledczym w dniu 28 grudnia 1982 r.
• Drabowska Janina Lat 63. Zmarła we wrześniu 1983 r. na skutek obrzęku płuc spowodowanego działaniem gazów łzawiących użytych do rozpędzania demonstracji w Nowej Hucie w dniu 31 sierpnia 1983 r.
• Grzywna Andrzej Lat 62. Zmarł w nocy z 29 na 30 sierpnia 1983 r. po pobiciu pałką po głowie w milicyjnym areszcie
• Kowalski Ryszard Lat 44. Przewodniczący KZ NSZZ „Solidarność” w Hucie Katowice, dwukrotny więzień polityczny. Zaginął w dniu 7 lutego 1983 r. Ciało wyłowiono z rzeki w dniu 31 marca 1983 r.
• Larysz Józef Lat 41. Przewodniczący Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” w zakładach ELWRO. Internowany, zwolniony z pracy. Zmarł w dniu 7 marca 1983 r. po kolejnym przesłuchaniu w KW MO
• Lyskawa Bernard Lat 56. Zmarł na zawał serca uciekając przed ZOMO po demonstracji w Krakowie w dniu 1 maja 1983 r.
• Miasko Zdzisław Lat 29. Zmarł w dniu 3 czerwca 1983 r. po pobiciu na posterunku MO w Nowej Miłosnej
• Marzec Jerzy Lat 21. Zaginął w dniu 21 czerwca 1983 r. po uroczystościach powitania Papieża. Ciało znaleziono nad Odrą w dniu 22 czerwca 1983 r. Powodem śmierci było zachłyśnięcie się krwią
• Podboraczyński Bogusław Lat 21. Działacz NSZZ „Solidarność”. Prawdopodobnie zatrzymany przez funkcjonariuszy MO, ciało wydobyto z rzeki w dniu 30 kwietnia 1983 r.
• Przemyk Grzegorz Lat 19. Zmarł w dniu 14 maja 1983 r. w wyniku obrażeń po pobiciu przez milicjantów na Komisariacie MO przy ul. Jezuickiej w Warszawie w dniu 12 maja 1983 r.
• Stefański Jacek Lat 25. Zmarł w dniu 9 września 1983 r. Pobity w dniu 2 września 1983 r. na ulicy przez „nieznanych sprawców”. Brata denata i świadków wydarzenia funkcjonariusze MSW nakłaniali szantażem do zaniechania wyjaśnienia sprawy
• Symoniuk Zbigniew Lat 33. Członek Komitetu Obrony Więzionych za Przekonania. Internowany, więzień polityczny. Zmarł w dniu 8 stycznia 1983 r. Wg oficjalnej wersji popełnił samobójstwo w czasie odbywania kary 2 lat pozbawienia wolności w więzieniu w Białymstoku
• Smagur Ryszard Lat 29. Zmarł w dniu 1 maja 1983 r. w Krakowie po trafieniu petardą w czasie demonstracji
• Szymanski Zbigniew Zmarł w kwietniu 1983 r. po pobiciu przez ZOMO-wców – R. Rudowczaka i J. Niemca
• Wasiluk Henryk Lat 28. Więzień polityczny. Zmarł w dniu 25 listopada 1983 r. Po zwolnieniu z więzienia popełnił samobójstwo przez samospalenie przed eksmisją z mieszkania
• Wedrowny Jerzy Lat 28. Aresztowany za udział w manifestacji w dniu 31 sierpnia 1983 r. Zmarł w areszcie śledczym we wrześniu 1983 r. w niewyjaśnionych okolicznościach, przed terminem rozprawy
• Witkowski Włodzimierz Lat 31. Zaginął podczas manifestacji w dniu 31 sierpnia 1983 r. we Wroclawiu. Zwłoki znaleziono w dniu 7 września 1983 r. wiszące na drzewie pod Oleśnicą
• Ziołkowski Jan Lat 56. Współpracownik Komitetu Budowy Pomnika Ofiar Czerwca 1956 r. Zmarł w dniu 5 marca 1983 r. pobity w czasie przesłuchania w V komisariacie MO w Poznaniu
• Bartoszcze Piotr Lat 34. Działacz NSZZ „Solidarność” Rolników Indywidualnych. Zmarł w nocy z 7 na 8 lutego 1984 r. Ciało znaleziono w dniu 8 lutego 1984 r. w studzience melioracyjnej na polu ze śladami bicia i duszenia
• Fraczek Lech Zmarł w dniu 25 maja 1984 r. po pobiciu w dniu 5 kwietnia 1984 r. na posterunku MO
• Fras Tadeusz Lat 33. Nauczyciel, przewodniczący NSZZ „Solidarność” w szkole. Zmarł w dniu 7 września 1984 r. Ciało znaleziono na przedmieściu Krakowa. Wg oficjalnej wersji wyskoczył z II piętra. Sekcja zwłok ujawniła ślady bicia i duszenia
• Gebosz Andrzej Lat 31. Zmarł w dniu 26 października 1984 r. po pobiciu podczas przesłuchania w DUSW Łódź – Śródmieście
• Hac Aleksander Lat 44. Przewodniczący KZ NSZZ „Solidarność” w Fabryce Samochodów Ciężarowych w Lublinie. Zmarł w dniu 18 pazdziernika 1984 r. Znaleziony w dniu 16 października 1984 r. w piwnicy domu przy ul. Królewskiej z ciężkimi obrażeniami głowy
• Hant Edyta Lat 8. Uczennica, Zmarła w dniu 29 marca 1984 r. Zginęła w parku od strzału oddanego z okien mieszkania przez sierżanta MO Halonia
• Jasiński Krzysztof Lat 25. Działacz NSZZ „Solidarność”. Internowany. Zmarł w dniu 10 listopada 1984 r. Zwłoki znaleziono na przystanku PKS w Elblągu z silnymi urazami
• Kulka Stanisław Lat 47. W dniu 15 listopada 1984 r. został zastrzelony na szosie przez milicjanta Jana Żurka
• Lawrynowicz Henryk Lat 42. W dniu 8 listopada 1984 r. został zatrzymany na Komisariacie Kolejowym. Zmarł w dniu 9 listopada 1984 r. Lekarz stwierdził krwiaka skroni i liczne obrażenia
• Lazarski Kazimierz Lat 58. Pobity we własnym mieszkaniu przez funkcjonariuszy MO. Zmarł w dniu 24 września 1984 r. Sąd Rejonowy w Oleśnicy skazał funkcjonariuszy Ryszarda Boryga, Zbigniewa Królaka i Józefa Jarosika na kary od 1 do 2 lat pozbawienia wolności
• Popiełuszko Jerzy Lat 37. Kapelan NSZZ „Solidarność”. Bestialsko zamordowany w październiku 1984 r. przez funkcjonariuszy MSW.
• Romanowski Jarosław Lat 23. Zmarł w dniu 12 maja 1984 r. Zatrzymany przez MO. Wg oficjalnej wersji powiesił się w areszcie
• Struski Krzysztof Lat 28. Zmarł w dniu 14 listopada. Zatrzymany przez funkcjonariuszy MO zostal wyrzucony z milicyjnego samochodu
• Sztencel Paweł Lat 19. Zmarł w dniu 22 grudnia 1984 r. na astmę sercową w areszcie śledczym przy ul. Smutnej w Łodzi, po odmówieniu pomocy lekarskiej
• Tokarczyk Zbigniew Lat 31. Działacz NSZZ „Solidarność” i KPN. Internowany i szykanowany przez SB. Zmarł w nocy z 22 na 23 lutego 1984 r. Ciało znaleziono koło domu denata. Sekcja wykazała urazy wątroby i płuc oraz ślady ciosów
• Walczak Bogusław Lat 57. Zmarł w marcu 1984 r. Został zatrzymany przez patrol MO w dniu 8 marca 1984 r. Żonie wydano ciało w dniu 16 marca 1984 r. twierdząc, że znaleziono je na ulicy
• Antonowicz Marcin Lat 19. Zmarł w dniu 2 listopada 1985 r. Został zatrzymany przez patrol MO w dniu 19 października 1985 r. W milicyjnym samochodzie doznał śmiertelnych urazów głowy
• Budny Jan Zmarł w dniu 14 lutego 1985 r. Zatrzymany przez funkcjonariuszy MO Witolda Jabłońskiego i Kazimierza Klonowskiego w dniu 11 lutego 1985 r. Pobity w czasie przesłuchania. W szpitalu stwierdzono krwiaka mózgu, który był przyczyną zgonu
• Bulko Zdzisław Lat 30. Zmarł w dniu 17 grudnia 1985 r. Znaleziony w rowie pod Zamościem z ciężkimi obrażeniami. Zwolnieni przez niego z pracy za pijaństwo i kradzieże trzej ORMO-wcy grozili mu zemstą
• Czarny Mikołaj Lat 56. Zmarł w dniu 14 lutego 1985 r. Został zatrzymany przez MO.(…) Zmarł w wyniku urazów czaszki. Wg oficjalnej wersji spadł ze schodów
• Franz Roman Lat 32. Zmarł w dniu 8 stycznia 1985 r. Został zatrzymany przez milicję na Komisariacie Kolejowym. Znaleziony martwy na ławce koło dworca PKP. Sekcja wykazała stłuczenie mózgu
• Krawiec Jan Lat 22. Zmarł w dniu 30 pazdziernika 1985 r. W dniu 30 pazdziernika 1985 r. został zatrzymany na Komendzie MO w Miechowie. Wg oficjalnej wersji popełnił samobójstwo w areszcie przez powieszenie. Ciało nosiło ślady urazów piersi, brzucha i głowy
• Krzywda Jacek Lat 37. Zmarł w dniu 26 czerwca 1985 r. Został pobity w bramie domu, w którym mieszkał, przez patrol MO
• Kasprowski Dariusz Lat 23. Zmarł w dniu 9 grudnia 1985 r. Wg. oficjalnej wersji powiesił się, w ZK w Koronowie. Na zwłokach stwierdzono liczne urazy szyi, ramion i pleców
• Martin Lesław Lat 37. Członek Komisji Rewizyjnej Zarzadu Regionu NSZZ „Solidarność”. Zamordowany w dniu 23 stycznia 1985 r. Został zrzucony przez „nieznanych sprawców” z kładki dla pieszych nad ulicą, z wysokości 20m
• Popławski Piotr Pop cerkwi prawosławnej w Narwi. Zaginął w dniu 15 czerwca 1985 r. Zwłoki znaleziono w dniu 20 czerwca 1985 r. w lesie koło Zabludowa. Wg oficjalnej wersji popełnił samobójstwo
• Przepiorzynski Witold Członek NSZZ „Solidarność”. Zaginął w dniu 9 maja 1985 r. Zwłoki znaleziono w dniu 17 maja 1985 r. w kanale portowym ze śladami silnych obrażeń
• Szuster Aleksander Lat 25. Zmarł w dniu 30 stycznia 1985 r. po pobiciu na Komisariacie MO w Świdniku. Przyczyną śmierci było złamanie podstawy czaszki
• Ślusarski Ryszard Lat 25. Zmarł w dniu 4 marca 1985 r. po pobiciu przez funkcjonarjuszy MO w mieszkaniu, na ulicy i w komisariacie. Śmierć nastąpiła w wyniku zmiażdżenia wątroby, nerek i pęknięcia jelit.
• Bednarek Marian Lat 35. Zmarł w dniu 27 grudnia 1986 r. po pobiciu na komisariacie MO
• Szkarlat Zbigniew Lat 43. Działacz NSZZ „Solidarność”, więzień polityczny. Zmarł w dniu 9 lutego 1986 r. Znaleziony na ulicy w dniu 2 lutego 1986 r. ciężko pobity, stwierdzono pęknięcie czaszki i uszkodzenie mózgu
• Luks Grzegorz Lat 19. Zmarł w dniu 14 stycznia 1987 r. Został zbity i skopany przez patrol MO w nocy z 29 na 30 sierpnia 1986 r. Przy niedostatecznej pomocy lekarskiej, zmarł w wyniku powikłan po pourazowej torbieli trzustki
• Kalinowski Wacław Zmarł w dniu 27 marca 1987 r. W dniu 22 marca 1987 r. został pobity w samochodzie milicyjnym
• Strzelecki Jan Lat 69. Zmarł w dniu 11 lipca 1988 r. Znaleziony ciężko pobity nad Wisłą w dniu 30 czerwca 1988 r.
• Niedzielak Stefan Proboszcz parafii Św. Karola Boromeusza. Zamordowany w dniu 20 stycznia 1989 r. Ciało znaleziono w mieszkaniu denata. Sekcja wykazała liczne urazy i rozerwanie wiązadeł kręgu szyjnego jako przyczynę śmierci
• Suchowolec Stanisław Proboszcz parafii Najświętszej Marii Panny na Dojlidach. Zamordowany w dniu 30 stycznia 1989 r. Wg wersji prokuratury śmierć nastąpiła w wyniku zatrucia tlenkiem metali spowodowanego pożarem w pokoju powstałym z zapalenia się grzejnika
• Zych Sylwester Lat 39. Wikariusz parafii Św. Jakuba. Więzień polityczny. Zamordowany 11 lipca 1989 r. Ciało znaleziono na dworcu PKS.