Na okazały tom składa 10 monograficznych artykułów oraz 5 odrębnych tekstów zamieszczonych w końcowym dziale Regionalia
Rocznik otwiera studium dra hab. Piotra Łopatkiewicza, prof. Państwowej Akademii Nauk Stosowanych w Krośnie – historyka sztuki, specjalisty w zakresie malarstwa średniowiecznego, zatytułowane: Malarstwo w Krośnie w pierwszej połowie XVI wieku – addenda. Artykuł stanowi uzupełnienie do książki: Malarstwo w Krośnie w pierwszej połowie XVI wieku, która ukazała w roku 2007, stanowiącej dysertację doktorską autora przygotowaną w 2003 roku w Instytucie Historii Sztuki UJ. Przedstawiono w niej kilkadziesiąt dzieł malarstwa tablicowego i monumentalnego oraz podjęto próbę powiązania ich z krośnieńskim środowiskiem artystycznym. Analiza i charakterystyka materiału zabytkowego, uwzględniająca tematykę dzieł, pozwoliła na rekonstrukcję rozproszonych nastaw ołtarzowych, omówienie ich genezy artystycznej i pierwotnego miejsca przeznaczenia, w końcu zaś – wyodrębnienie kilku grup dzieł malarstwa, łączących się z konkretnymi warsztatami. Co ważne w kilku przypadkach – po raz pierwszy – możliwe okazało się powiązanie dzieł z imionami czynnych w Krośnie malarzy. Ujawnienie na przestrzeni ostatnich 20 lat, kilku ważnych zabytków malarstwa tablicowego w Krośnie, Komborni, czy Warzycach oraz malarstwa monumentalnego w Krośnie i Domaradzu, skłoniły autora do zaprezentowania zarówno wyników prac badawczych prowadzonych w ostatnim czasie, jak i podjęcia próby powiązania ujawnionych dzieł malarstwa z wyodrębnionymi wcześniej grupami warsztatowymi. Przedstawione wyniki badań dowodzą, iż w dziedzinie malarstwa średniowiecznego tego regionu czas odkryć wciąż jeszcze się nie zakończył, a każde nowe – poszerzając zasób znanych dzieł malarskich – skutkować będzie w przyszłości koniecznością dopisywania kolejnych addend.
Artykuł Polska grzeczność językowa – dawniej i dziś, autorstwa prof. dra hab. Kazimierza Sikory – językoznawcy, profesora i wykładowcy UJ oraz PANS w Krośnie, badacza zagadnień z zakresu dialektologii, semantyki wyrazów funkcyjnych, stylistyki, językowej etykiety, pragmatyki językowej i etnolingwistyki, Autora licznych publikacji dotyczących językowej grzeczności w środowisku wiejskim oraz procesów rozwojowych współczesnej polszczyzny – omawia najważniejsze zmiany w polskiej etykiecie językowej, dokonujące się głównie za sprawą zwyczajów językowych młodego pokolenia Polek i Polaków. Autor konfrontuje je z tzw. tradycyjną polską grzecznością językową i wskazuje na fundamentalną zmianę w modelu grzeczności, polegającą na zmianie orientacji: z nastawienia na TY (na rozmówcę) na nastawienie na JA (na nadawcę). Wśród najważniejszych czynników zmian wymienia i omawia egalitaryzm grzecznościowy i dążenie do skracania dystansu pomiędzy uczestnikami komunikacji, przyspieszenie cywilizacyjne, kult młodości, emancypację kobiet i ogólną amerykanizację (makdonaldyzację) stylu życia – powiązaną z wpływami postmodernizmu.
Artykuł dra Tadeusza Łopatkiewicza z Państwowej Akademii Nauk Stosowanych w Krośnie – etnografa i zabytkoznawcy, przede wszystkim zaś cenionego wyspianologa, zatytułowany: O dwóch pobytach Stanisława Wyspiańskiego na Łemkowszczyźnie – przedstawia szczegółowe i bardzo dobrze przez Autora udokumentowane okoliczności związane z dwoma pobytami Wyspiańskiego na terenie Beskidu Niskiego i Sądeckiego. Twórczość Stanisława Wyspiańskiego tradycyjnie wiązana jest z Młodą Polską, przynależąc aksjologicznie do świata kultury zachodniej oraz chrześcijaństwa łacińskiego. Mimo to Artysta od wczesnej młodości żywo interesował się Kresami Rzeczypospolitej, a także kulturą artystyczną chrześcijaństwa wschodniego. Znajomość tej problematyki przyniosła Wyspiańskiemu indywidualna wycieczka do Lwowa i okolic, którą odbył w sierpniu 1887 roku. W dwa lata później, nieoczekiwanie i raczej przypadkowo, Artysta, wraz z Józefem Mehofferem, znalazł się w łemkowskiej wsi Królowa Ruska (dzisiaj Królowa Górna), gdzie w ciągu dwudniowego pobytu rysunkowo i opisowo zinwentaryzował siedemnastowieczne wyposażenie artystyczne wnętrza miejscowej cerkwi, ponadto odbył naradę z Łemkami oraz księdzem greckokatolickim na temat projektu nowego ikonostasu do świątyni. Drugi z pobytów Wyspiańskiego na Łemkowszczyźnie miał miejsce w lecie 1901 roku, kiedy to Artysta wraz z rodziną mieszkał przez pięć tygodni w łemkowskim Desznie, opodal Rymanowa-Zdroju, w nieistniejącym dziś domu dla kuracjuszy. Badania terenowe, które przeprowadził Autor artykułu, pozwoliły nie tylko zweryfikować dotychczasowe domysły w kwestii miejsca, gdzie Wyspiańscy zamieszkiwali w 1901 roku, ale też zebrać przekonujący materiał faktograficzny, na podstawie którego można dziś o tych kwestiach wnioskować w sposób pewny.
Artykuł dr Leokadii Styrcz-Przebindy – slawistki i polonistki, w latach 2005–2022 wykładowczyni w Karpackiej Państwowej Uczelni, Autorki artykułów o Nabokowie jako tłumaczu i pisarzu bilingwiście, a także o specyfice rosyjskich konceptów lingwokulturowych, współautorki nowego przekładu Mistrza i Małgorzaty Michaiła Bułhakowa (dwa wydania: w 2016 i 2023 roku), zatytułowany: Pułapki dosłownego tłumaczenia rosyjskiego wykrzyknika Ба! Na przykładach z „Mistrza i Małgorzaty” oraz innych dzieł literackich – dotyczy problemu przekładu wykrzykników i adekwatności przekazu komunikowanych przez nie emocji. Liczne cytaty, egzemplifikujące znaczenie rosyjskiego słowa Ба!, w oryginale dotyczą zdziwienia, zaskoczenia na widok kogoś/czegoś, w szczególności przy nieoczekiwanym spotkaniu. Dosłowne tłumaczenie w takich sytuacjach jest w polszczyźnie nieuzasadnione, ponieważ polska równobrzmiąca jednostka ba – nietożsama z rosyjską – funkcjonuje inaczej. Zalicza się ona do kategorii komentarza metatekstowego, dopowiedzeń, odnoszących się zawsze do treści wcześniejszego kontekstu.
Dr Wojciech Gruchała – wykładowca w Państwowej Akademii Nauk Stosowanych w Krośnie,polonista, którego zainteresowania badawcze związane są z poetyką i stylistyką literatury polskiej przełomu XIX i XX wieku, a także wpływem przemian społecznych na formy artystycznej ekspresji – w artykule zatytułowanym: Duch wynalazczy, nauka, fikcja – Jan Szczepanik i Franciszek Pik Mirandola jako prekursorzy science fiction, podjął próbę ukazania ważnych epizodów z dziejów literatury science-fiction w Polsce. Przyjaciele z lat szkolnych – Jan Szczepanik i Franciszek Pik Mirandola – wspólnie rozwijali pasję wynalazczą. Pierwszy z nich osiągnął na tym polu światowy sukces, jako twórca technologii tkackich opartych o techniki fotograficzne, a także dzięki wykonaniu kamizelki kuloodpornej dla władcy Hiszpanii, natomiast Franciszek Pik pomysły wynalazków gromadził w szufladzie, starając się zaistnieć jako pisarz. Jak dowodzi Autor – obaj nosili cechy osobowości podwójnych: Szczepanik wydawał się współczesnym wcieleniem twórczego geniusza niezrozumianego przez mieszczańskie społeczeństwo, drugi kilkakrotnie wracał do zawodu aptekarskiego, marząc o sławie artysty. Kompetencje techniczne Franciszka Pika pozwoliły mu w sposób nowatorski eksperymentować z językiem nauki i snuć z jego pomocą refleksję egzystencjalną i metafizyczną. Opowiadania pisane w ten sposób: Cel, Lux perpetua, Pamiętnik płomienia swą oryginalnością do dziś zadziwiają i stanowią nowatorski wkład Pika w rozwój konwencji prozy fantastyczno-naukowej w Polsce. Niestety, nowatorstwo to nie zyskało za życia artysty poklasku publiczności i podobnie jak genialne wynalazki Szczepanika musiało czekać na ponowne odkrycie już po śmierci autora.
Artykuł dra hab. Aleksandra Wawrzyńczaka – prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego, pracownika Katedry Kultury Słowian Wschodnich Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej, Autora dwóch monografii i kilkudziesięciu artykułów poświęconych literaturze i kulturze rosyjskiej XX i XXI wieku, zatytułowany: Podkarpacie 1944 oczami sowieckiego szeregowca. O prozie wojennej i wspomnieniowej Wiktora Astafiewa – poświęcony został wybitnemu pisarzowi rosyjskiemu drugiej połowy XX wieku, reprezentantowi prozy wiejskiej, uczestnikowi II wojny światowej, który wiele miejsca w swojej twórczości poświęcił tematyce wojennej. Wraz z Armią Czerwoną walczył też w Polsce na Podkarpaciu. Artykuł prezentuje obraz Podkarpacia w prozie wojennej i wspomnieniowej rosyjskiego prozaika. Z jednej strony Astafiew nie kryje swojej fascynacji polską kulturą szlachecką i pejzażami Podkarpacia, z drugiej zaś w jego relacjach widoczny jest wpływ radzieckiej historiografii i propagandy. Pomimo ewolucji twórczej i światopoglądowej – odrzucenia komunizmu i potępienia wszelkich wojen – pisarz nie potrafił pogodzić się z polską narracją historyczną po 1989 roku, w której Armia Czerwona straciła status „wyzwoliciela” ziem polskich spod niemieckiej okupacji. To stało się przyczyną zmiany stosunku do Polaków, wobec których w swojej ostatniej powieści Wesoły żołnierz Astafiew zajął postawę nader krytyczną.
Artykuł mgra Igora Przebindy – filmoznawcy, medioznawcy i tłumacza, wykładowcy Państwowej Akademii Nauk Stosowanych w Krośnie, zatytułowany: Klimow i inni. O niezrealizowanych ekranizacjach „Mistrza i Małgorzaty” – podejmuje próbę zarysowania historii najważniejszych planowanych, lecz ostatecznie niezrealizowanych ekranizacji Mistrza i Małgorzaty. Omówione projekty obejmują okres około pięćdziesięciu lat i rozciągają się w czasie od późnych lat 60. XX w. do lat 20. XXI w. Opisywane przedsięwzięcia filmowe planowane były głównie w wytwórniach radzieckich (Mosfilm) i rosyjskich (Mars Media) oraz w studiach hollywoodzkich (m.in. Columbia i Lucasfilm), przy udziale twórców rosyjskich, amerykańskich i europejskich. Artykuł skupia się w dużej części na szkicowaniu obrazu konkretnych działań projektowych i producenckich w obrębie tychże przedsięwzięć. Osobne miejsce poświęcone jest adaptacyjnym strategiom adaptacyjnym, ze szczególnym uwzględnieniem scenariusza braci Klimowów.
Artykuł prof. dra hab. Grzegorza Przebindy – filologa, rusycysty, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Państwowej Akademii Nauk Stosowanych w Krośnie, Autora ponad 400 publikacji, w tym 11 książek na temat kultury i historii Rosji i Ukrainy, Redaktora Naczelnego Wydawnictwa Naukowego PIGONIANUM, zatytułowany: Antyputinowska Rosja Dmitrija Bykowa. Z Polską nie tylko w tle – stanowi próbę opisu antyputinowskiej postawy współczesnego pisarza i myśliciela Rosji, Dmitrija Lwowicza Bykowa (ur. w 1967), poczynając od jego pierwszej powieści Uniewinnienie (2020) po jego ostatnie, z lipca 2023 roku, prowolnościowe i antyimperialne wypowiedzi już na emigracji w USA. Kluczowym tekstem pisarza jest tutaj artykuł z 2019 roku 20 lat Putina – 20 lat na biegu wstecznym, gdzie autor potwierdza swój negatywny stosunek do putinizmu jako „archaicznego imperializmu”, będącego przyczyną bezprawnej aneksji ukraińskiego Krymu przez Rosję, a obecnie – napaści Rosji na Ukrainę 24 lutego 2022 roku. W artykule omówiony jest także negatywny stosunek Bykowa do historycznego i współczesnego faszyzmu rosyjskiego, za którego przedstawiciela pisarz uważa również w znacznej mierze Fiodora Dostojewskiego. Ważnym segmentem prezentowanego artykułu jest również ogólny opis wielce pozytywnego stosunku Bykowa do współczesnej kultury i literatury polskiej – w szczególności do twórczości Leszka Kołakowskiego, Stanisława Lema, Wisławy Szymborskiej, Agnieszki Osieckiej, Czesława Miłosza. Tekst kończy się przywołaniem pełnej dramatyzmu i współczucia wypowiedzi Dmitrija Bykowa z 6 lipca 2023 roku w obliczu śmierci 37-letniej pisarki ukraińskiej Wiktorii Ameliny, która straciła życia z ran odniesionych pod rosyjskimi bombami w Kramatorsku w obwodzie donieckim Ukrainy. Artykuł stanowi jednocześnie rodzaj obszernego wstępu do lektury publikowanego zaraz poniżej w „Studiach Pigonianach” wywiadu Grzegorza Przebindy z Dmitrijem Bykowym, przeprowadzonego w Krakowie w październiku 2019 roku, przy okazji pobytu rosyjskiego pisarza na Festiwalu Conrada.
Dopełnieniem artykułu – o którym wyżej – jest wywiad prof. dra hab. Grzegorza Przebindy z Dmitrijem Bykowem, zatytułowany: „To co złe, przepowiadam bezbłędnie”. Rozmowa z bardzo znanym pisarzem rosyjskim średniego pokolenia Dmitrijem Bykowem (ur. w 1967), obecnie na emigracji w USA, przeprowadzona w Krakowie w październiku 2019 roku, dotyczy wielojęzyczności pisarzy różnych narodowości na emigracji, niereformowalności Rosji putinowskiej oraz zakresu wpływu kultury polskiej na twórczość samego Bykowa. Ważny fragment wywiadu poświęcony został pisarzom rosyjskim, będącym podczas II wojny w niewoli niemieckiej (Witalij Siomin, Konstanin Worobiow) oraz wstrząsającej dokumentalnej opowieści Elżunia autorstwa Iriny Irosznikowej – o polskiej dziewczynce zamordowanej przez żołnierza niemieckiego, z takim wstrząsającym mottem: „Była sobie raz Elżunia / umierała sama / Bo jej ojciec w Oświęcimiu / Na Majdanku mama”.
Blok artykułów zamyka rosyjskojęzyczny tekst dra Dzmitrya Kliabanau – literaturoznawcy i kulturoznawcy, adiunkta w Katedrze Kultury Słowian Wschodnich Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Autora publikacji naukowych (w języku białoruskim, rosyjskim, polskim i włoskim) w zakresie historii i teorii literatury, współczesnej literatury białoruskiej i rosyjskiej oraz kulturoznawstwa – zatytułowany: „Powrót do Ostroga” Saszy Filipenko: deformacja i wykrzywienia świata po drugiej stronie lustra w powieści-kontemplacji «rosyjskiej tęsknoty». Powrót do Ostroga – to jeden z przykładów funkcjonowania w literaturze postmodernistycznej powieści kontemplacyjnej skupiającej się na wszechstronnym spojrzeniu na rzeczywistość bez jej oceniania. Powieść cechuje heterogeniczność gatunkowa: w opartym na realnych faktach Powrocie do Ostroga obecne są wątki powieści detektywistycznej, powieści grozy, satyry politycznej. Elementem kluczowym narracji staje się wpatrywanie w odwieczną rosyjską tęsknotę – na poziomie fizycznym, materialnym, ale przede wszystkim mentalnym i duchowym. Owa wszechobecna tęsknota staje się wręcz jednym z bohaterów powieści. Świat Ostroga – postmodernistyczne reminiscencje do Hamleta Shakespeare’a i Wspomnień z domu umarłych Dostojewskiego. Jest to świat wywrócony, zdeformowany – zwierciadło odbijające mentalną i duchową kondycję współczesnego społeczeństwa rosyjskiego. Motyw deformacji i rzeczywistości po drugiej stronie lustra jest realizowany w utworze za pomocą wielu symboli. Sercem Ostroga, wokół którego to miasto się rozrosło, jest więzienie, którego odbiciem właściwie staje się sierociniec. Z kolei semantyczne obciążenie obecnego w tytule wyrazu „powrót” jest uosobieniem ruchu spiralnego historii nie tylko Ostroga i jego mieszkańców, lecz, w gruncie rzeczy, całego społeczeństwa rosyjskiego.
Wartościowym dopełnieniem dziesięciu monograficznych artykułów naukowych zamieszczonych w Roczniku stał się dział zatytułowany Regionalia, w którym znalazło się pięć krótkich tekstów. Pierwszy z nich, autorstwa mgra Franciszka Tereszkiewicza – Kanclerza Państwowej Akademii Nauk Stosowanych w Krośnie i mgra inż. Marka Kubita – Dyrektora Zespołu Szkół Elektrycznych i Ogólnokształcących w Krośnie, zatytułowany: Upamiętnić życie i czyny generała Stanisława Maczka, Autorzy poświęcili przybliżeniu sylwetki generała Stanisława Maczka (31 marca 2023 Zespołowi Szkół Elektrycznych i Ogólnokształcących nadano imię gen. Stanisława Maczka).
Postaci generała Maczka dotyczy również kolejny artykuł, ks. prof. dra hab. Józefa Mareckiego – historyka i archiwisty, profesora Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, zajmującego się historią najnowszą, archiwistyką i naukami pomocniczymi historii – zatytułowany: Sylwetka psychofizyczna generała broni Stanisława Maczka.
W oczywistym związku z dwoma tekstami dedykowanymi generałowi Maczkowi pozostają dwa kolejne teksty: mgra Jana Józefa Kasprzyka – historyka, absolwenta Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego, Autora wielu publikacji poświęconych najnowszej historii Polski, zatytułowany Etos polskiego żołnierza – patrioty w XX wieku oraz wspomnienie inż. Łukasza Mazura, O podporuczniku Bronisławie Trybusie żołnierzu 1. Polskiej Dywizji Pancernej.
Szósty tom Rocznika zamyka artykuł mgra Franciszka Tereszkiewicza,zatytułowany:Dom rodzinny profesora Stanisława Pigonia w nowej roli – Ośrodka Szkoleniowo-Informacyjnego Państwowej Akademii Nauk Stosowanych w Krośnie, w którym Autor przedstawił kilkunastoletnie starania Uczelni w Krośnie, zmierzające do przeprowadzenia kompleksowych prac remontowych i adaptacji do nowej funkcji domu rodzinnego profesora Stanisława Pigonia – Patrona naszej Uczelni. Starania te sfinalizowane zostały ostatecznie uroczystym otwarciem domu, które z udziałem władz Rektorskich, Kanclerza i pracowników Uczelni odbyło się w Komborni 12 września 2023 roku.
dr hab. Piotr Łopatkiewicz, prof. PANS
Zastępca Redaktora Naczelnego rocznika „Studia Pigoniana”
Komitet Redakcyjny Czasopisma „Studia Piogoniana”
PROF. DR HAB. GRZEGORZ PRZEBINDA – redaktor naczelny
DR HAB. PIOTR ŁOPATKIEWICZ – zastępca redaktora naczelnego
DR TADEUSZ ŁOPATKIEWICZ – sekretarz redakcji
DR LEOKADIA STYRCZ-PRZEBINDA
DR JOANNA ZIOBRO
MGR FRANCISZEK TERESZKIEWICZ
Redakcja językowa i techniczna
DR TADEUSZ ŁOPATKIEWICZ
Opieka językowa angielska
DR JOANNA ZIOBRO
Recenzenci tomu
PROF. DR HAB. STANISŁAW KOZIARA
PROF. DR HAB. WAWRZYNIEC POPIEL-MACHNICKI
PROF. DR HAB. HALINA WASZKIELEWICZ
DR HAB. MAŁGORZATA NOWALIŃSKA
DR HAB. ANNA PIECHNIK
DR HAB. ALEKSANDER WAWRZYŃCZAK
Adres redakcji
„Studia Pigoniana”
Rocznik Państwowej Akademii Nauk Stosowanych w Krośnie
Wydawnictwo Naukowe PIGONIANUM
Rynek 1, 38-400 Krosno
Numery Rocznika „Studia Pigoniania” dostępne są już w renomowanych bazach indeksacyjnych i repozytoriach publikacji naukowych:
Akademickiej Platformie Czasopism: https://apcz.umk.pl/STP/issue/view/2679
The Central European Journal of Social Sciences and Humanities
Central and Eastern European Online Library
Zob. także: https://pans.krosno.pl/wydawnictwo-naukowe-pigonianum/archiwalne-numery-studiow-pigoniana/