13 styczna 2020 roku, w sali senackiej PWSZ w Krośnie, w ramach cyklu wykładów – Niepodległa, odbyło się spotkanie z prof. dr hab. Mariuszem Wołosem, podczas którego nasz znakomity gość wygłosił wykład: Bolesław Wieniawa-Długoszowski – prawda i mity. Spotkanie rozpoczął i prowadził Jego Magnificencja prof. dr hab. Grzegorz Przebinda – Rektor PWSZ im. Stanisława Pigonia w Krośnie, który na wstępie przedstawił sylwetkę i dokonania naukowe prof. Mariusza Wołosa.
Prof. dr hab. Mariusz Wołos to wybitny historyk zajmujący się problematyką historii najnowszej, ze szczególnym uwzględnieniem dziejów II Rzeczypospolitej, znakomity znawca stosunków polsko-sowieckich zwłaszcza okresu międzywojennego. Od 1 października 1993 do 31 maja 2011, pracował jako asystent, adiunkt a następnie profesor nadzwyczajny w Instytucie Historii i Archiwistyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, a od 1 stycznia 2006 na stanowisku profesora nadzwyczajnego w Instytucie Historii PAN w Warszawie. W latach 2007-2011 był dyrektorem Stacji Naukowej Polskiej Akademii Nauk w Moskwie oraz przedstawicielem Polskiej Akademii Nauk przy Rosyjskiej Akademii Nauk. Pełni funkcję przewodniczącego polsko-rosyjskiej komisji dwustronnej do spraw doskonalenia treści podręczników szkolnych historii. Od roku 2011 został zatrudniony na stanowisku profesora nadzwyczajnego, a od 1 maja 2016 jest zatrudniony na stanowisku profesora zwyczajnego w Katedrze Historii Najnowszej Instytutu Historii i Archiwistyki Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. Obecnie pełni funkcję Prorektora ds. nauki tegoż Uniwersytetu.
Specjalizuje się w historii dyplomacji, historii II Rzeczypospolitej, sowietologii i biografistyce, a także współczesnej historiografii rosyjskiej i polskiej. Jest także badaczem mniejszości narodowych w Polsce i Europie. Prowadził wykłady gościnne w Université Michel de Montaigne – Bordeaux 3 we Francji i Rosyjskim Państwowym Uniwersytecie Humanistycznym w Moskwie, pełnił funkcję tutora w Les Ecoles Militaires Saint-Cyr – Coëtquidan (Francja). Jest między innymi członkiem Polskiego Towarzystwa Historycznego, Association internationale d’histoire contemporaine de l’Europe z siedzibą w Strasburgu i Genewie. Utrzymuje stałą współpracę z ośrodkami naukowymi na terenie Rosji, Francji, Austrii, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych.
Prof. Mariusz Wołos jest autorem ponad 200 publikacji (książek, zbiorów dokumentów, artykułów, recenzji, biogramów) ogłoszonych w językach polskim, rosyjskim, francuskim, angielskim i włoskim. Pośród ważniejszych pozycji książkowych na uwagę zasługuje zwłaszcza: Alfred Chłapowski (1874-1940). Biografia ambasadora Polski we Francji, Toruń 1999; Generał dywizji Bolesław Wieniawa-Dłogoszowski. Biografia wojskowa, Toruń 2000; Francja-ZSRR. Stosunki polityczne w latach 1924-1932, Toruń 2004; Przerwana droga do Niepodległej. Kazimierz Piątek „Herwin” (1886-1915), Warszawa 2016.
W 2013 roku, za książkę: O Piłsudskim, Dmowskim i zamachu majowym. Dyplomacja sowiecka wobec Polski w okresie kryzysu politycznego 1925-1926, otrzymał Nagrodę KLIO w kategorii „monografia naukowa”. Ta sama publikacja była nominowana w plebiscycie na „Książkę Historyczną Roku”. W 2018 roku Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce przyznał prof. Mariuszowi Wołosowi nagrodę: Wacław Jędrzejewicz History Medal za „wybitne osiągnięcia w dziedzinie historii, a szczególnie badań dotyczących okresu XX-lecia Międzywojennego w Polsce”.
Wykład Bolesław Wieniawa-Długoszowski – prawda i mity rozpoczął prof. Wołos od przybliżenia na ogół słabo znanych informacji biograficznych z okresu młodości przyszłego generała, literata i dyplomaty, akcentując zwłaszcza wątek jego studiów medycznych na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Lwowskiego, które z wyróżnieniem ukończył w roku 1906. Po ukończeniu studiów lekarskich wyjechał Wieniawa na krótko do Berlina, gdzie przez rok studiował na Akademii Sztuk Pięknych. Z Berlina udał się do Paryża, gdzie w 1911 r. został jednym ze współzałożycieli Towarzystwa Artystów Polskich. Tam też włączył się w działalność powstającego oddziału Związku Strzeleckiego i spotkał po raz pierwszy Józefa Piłsudskiego. Kilkuletnie pobyty zagraniczne pozwoliły Wieniawie biegle opanować język niemiecki i francuski. W przyszłości nauczy się również włoskiego i angielskiego.
Główną część swego wystąpienia poświęcił prof. Wołos dwóm jakże istotnym epizodom z życia Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego. Pierwszy to wydarzenie z roku 1918, które przyszły generał o mało nie przepłacił życiem, kiedy jako członek Polskiej Organizacji Wojskowej, w trakcie przejazdu przez Moskwę do Murmańska, został aresztowany przez CzK i osadzony na 3 miesiące w więzieniu. Z sowieckiego więzienia uwolniono go w wyniku osobistego wstawiennictwa adwokata Leona Berensona (w przyszłości ówczesna żona Berensona – Bronisława, po rozstaniu z mężem, zostanie żoną Wieniawy).
Drugim istotnym choć również słabo znanym epizodem z życia Wieniawy, szczegółowo zaprezentowanym przez Profesora Wołosa, była jego działalność dyplomatyczna. Wiosną 1938 Wieniawa został mianowany ambasadorem RP w Rzymie i sprawował ten urząd do czerwca 1940 roku. W Rzymie podjął się on trudnej i w konsekwencji nieudanej misji dypomatycznej, która miała w efekcie odsunąć Mussoliniego od sojuszu z Hitlerem.
Po klęsce wrześniowej 1939 roku i internowaniu władz RP w Rumunii, 25 września 1939 roku Prezydent RP Ignacy Mościcki, zgodnie z art. 24 Konstytucji kwietniowej, wyznaczył Wieniawę na swego następcę na wypadek opróżnienia się urzędu przed zawarciem pokoju.Wieniawa powiadomiony o nominacji opuścił Włochy i udał się pociągiem przez Szwajcarię do Paryża by objąć urząd. Jednak ze względu na niechęć do tej nominacji gen. Sikorskiego oraz sprzeciw rządów Francji i Wielkiej Brytanii, zrzekł się następstwa na urzędzie Prezydenta RP. Po klęsce Francji w 1940 roku udał się do Portugalii a następnie wyjechał do Stanów Zjednoczonych. 1 lipca 1942 roku, rozgoryczony odsunięciem go od bieżących spraw pogrążonej w wojnie Polski, popełnił samobójstwo, skacząc z tarasu na trzecim piętrze domu, w którym mieszkał w Nowym Yorku, przy ulicy Riverside Drive 3.
Na zakończenie swego wykładu prof. Mariusz Wołos podkreślił, iż gen. Bolesław Wieniawa-Długoszowski to przedstawiciel tragicznego pokolenia, które przyszło na świat w niewoli (Wieniawa urodził się 22 lipca 1881 roku), następnie czynnie uczestniczyło w walkach o odzyskanie niepodległości, zaś dwadzieścia lat później było świadkami kolejnej klęski i utraty niepodległego bytu państwowego. Z tej traumy – jak widać – Wieniawie i wielu jego rówieśnikom nie udało się już otrząsnąć.
Wykład Profesora Wołosa zakończyła dyskusja, w której pytania naszemu gościowi zadawali między innymi: prof. Grzegorz Przebinda, Zbigniew Ungeheuer, dr Leszek Habrat.
dr Piotr Łopatkiewicz