Wydawnictwo Karpackiej Państwowej Uczelni w Krośnie oddało do rąk czytelników kolejny tom serii wydawniczej Bibliotheca Pigoniana, tom poświęcony dorobkowi autora Innego Świata. Ukazanie się tej książki uczciliśmy 25 marca 2021 roku wraz z autorami zamieszczonych w nim studiów oraz przyjaciółmi twórczości wielkiego pisarza . Konferencja na platformie ZOOM odbyła się w ramach literackich spotkań Śladami Pika Mirandoli organizowanych przez krośnieńską uczelnię oraz Spotkań Wschodnich zainicjowanych przez Instytut Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Witając zgromadzonych Gości, Rektor KPU prof. Zbigniew Barabasz podkreślał wyjątkowy charakter krośnieńskiej inicjatywy: w 2019 roku ogłoszonym przez polski parlament rokiem Gustawa Herlinga-Grudzińskiego w Polsce odbyła się tylko jedna międzynarodowa konferencja poświęcona temu pisarzowi. Jej gospodarzem i organizatorem była krośnieńska uczelnia, zaś jej pokłosiem jest publikacja o dużej wartości naukowej. Szczególną rolę inicjatora, organizatora, moderatora konferencyjnej dyskusji odegrał ówczesny rektor krośnieńskiej uczelni Grzegorz Przebinda, który refleksję nad dziełem Herlinga rozpoczął jeszcze jako student: w pierwszym swoim referacie o Sołżenicynie podjął próbę zestawienia lektury Archipelagu GUŁag z Innym Światem.
Honorowym gościem spotkania była Marta Herling, córka pisarza, która przywitała zebranych, zaznaczając, że złożony przez autorów publikacji dowód żywego zainteresowania twórczością jej ojca sprawia jej niezwykłą przyjemność jako prezesowi Fundacji „Biblioteca Benedetto Croce” w Neapolu opiekującej się archiwum pozostawionym przez Gustawa Herlinga. Mówiąc, że jej prywatnym wyobrażeniem ojca jest most – most między Polską i Włochami, Neapolem, gdzie spędził 50 lat życia, odniosła się do tytułu krośnieńskiej książki, zarazem wskakując szeroki, europejski wymiar jego biografii wciąż w wielu miejscach niepoznanej. Córka pisarza zwracała się do gości po polsku, choć – jak przyznała – uczyła się polszczyzny późno i nie od ojca. Polski stał się jednak dla niej językiem ważnym, kluczem do skarbnicy przechowywanej w domowym archiwum, a dziś ważnej nie tylko w dwu ojczyznach pisarza, nie tylko między Wschodem i Zachodem, ale na całym świecie.
Profesor Włodzimierz Bolecki, komentator twórczości Herlinga, przewodniczący zespołu wydającego dzieła zebrane pisarza metaforę mostu odniósł do trwania dzieła Herlinga w czasie kultury. Zdradził zebranej publiczności, że jego największym marzeniem było, żeby Gustaw Herling-Grudziński uniknął losu pisarzy popularnych za życia, a po śmierci zapominanych. Utrata zainteresowania to proces naturalny w życiu literackim, często na wiele lat nieodwracalny, ale Herling – jak podkreślał profesor Bolecki – miał już za życia znakomitych czytelników, dla których twórczość autora Wieży była czymś więcej niż zbiorem interesujących książek. Do takich czytelników należy Grzegorz Przebinda, i dzięki nim dziś Herling jest stale obecny w polskim życiu literackim, nie tak intensywnie jak dawniej, ale ta popularność dobrze wróży na przyszłość. Bez takich konferencji i publikacji twórczość Herlinga miałaby utrudnioną drogę do czytelnika. Jak podkreślał Włodzimierz Bolecki w roku jubileuszowym odbyły się dwie konferencje – jedna, ważna, zorganizowana przez obecną na spotkaniu doktor Irenę Furnal w rodzinnym mieście pisarza, w Kielcach, a druga w Krośnie, gdzie Gustaw Herling-Grudziński nigdy nie dotarł. Były też konferencje za granicą: w Neapolu i Sankt Petersburgu. Profesor podkreślał jednak inny fakt: twórczością Herlinga były w 2019 roku najbardziej zainteresowane biblioteki, które organizowały spotkania dla uczniów, dla szkół. Badacz dorobku pisarza dostrzegał w tym zmianę miejsca pisarza w społeczeństwie: Niegdyś Herling był pisarzem elitarnym, dostępnym dla nielicznych, zakazanym przez zapis cenzuralny – a teraz trafia pod strzechy. Samo wprowadzenie „Innego Świata” na listę lektur nie wystarczało, dziesięć lat temu Herling zdawał się pisarzem mówiącym o rzeczach minionych, historycznych, bądź zbyt wyrafinowanym, intelektualnym – ale spotkania z czytelnikami pokazują, że zaczyna się nowy etap zainteresowania Herlingiem – jako myślicielem, który ma czytelnikom do powiedzenia rzeczy niezwykłe o wieku XX, o jego kulturze i o tym, co stało się z człowiekiem. Dzięki tego rodzaju inicjatywom jak konferencje, publikacje, wznowienia, spotkania twórczość pisarza zostaje upamiętniona, ale naprawdę spełniają one swoją rolę, jeśli dzięki nim twórczość pisarza przyciąga do siebie młodych ludzi. Buduje most między pokoleniami. Jak zaznaczał profesor Bolecki, wydarzenia zorganizowane w ramach setnego jubileuszu urodzin pisarza podsumowują stan wiedzy o dorobku pisarza, ale tym samym przekazują pewne dobro następnym pokoleniom.
Zachęcani przez prowadzącego spotkanie profesora Przebindę goście wspominali pisarza, komentowali znaczenie jego książek dla dzisiejszych czytelników, omawiali w życzliwej dyskusji sensy aktualne w wieku dwudziestym pierwszym.
Rozpoczynając tą część spotkania, inicjator konferencji profesor Grzegorz Przebinda wspomniał swój młodzieńczy list, który wysłał do Herlinga-Grudzińskiego z Paryża. Jak podkreślił, dzięki doskonale prowadzonemu archiwum pisarza, a także przychylności pani Marty Herling dla badań nad spuścizną ojca udało się go odszukać i we fragmentach zademonstrować uczestnikom spotkania.
O badaniach archiwów wspomniał także profesor Janusz Gruchała, którego dociekania zaowocowały publikacją nieznanego dotąd naukowej społeczności epizodu z wydawniczej działalności Grudzińskiego.
Głos jednego z rosyjskich uczestników konferencji, profesora Leonida Malcewa, podkreślił wielką potrzebę przygotowania kompletnej biografii autora Innego Świata¸ a studia zawarte w krośnieńskiej publikacji niewątpliwe będą mogły takie badania wzmocnić.
Podsumowująca pełne ciepła spotkanie, Marta Herling, serdecznie podziękowała organizatorom i uczestnikom konferencji za wkład w podtrzymanie pamięci i badania nad twórczością ojca.
Redaktorzy i wydawcy tomu, z Franciszkiem Tereszkiewiczem, kanclerzem Karpackiej Państwowej Uczelni w Krośnie na czele, serdecznie dziękują za udział w spotkaniu wszystkim zgromadzonym gościom, w szczególności rektorowi Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie profesorowi Piotrowi Borkowi, dziekanowi Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego profesorowi Władysławowi Witaliszowi, paniom profesor Katarzynie Jastrzębskiej, Renacie Przybylskiej i Halinie Waszkielewicz z Uniwersytetu Jagiellońskiego, profesorom Dariuszowi Rottowi z Uniwersytetu Śląskiego i Stanisławowi Koziarze z Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie oraz dyrektorowi Instytutu Polskiego w Rzymie Łukaszowi Paprotnemu.
Na naszym spotkaniu, mimo niesprzyjającego czasu pandemii obecni byli także Autorzy, których teksty składają się na III tom krośnieńskiej serii Bibliotheca Pigoniana: obok Włodzimierza Boleckiego, Janusza Gruchały i Leonida Malcewa gościliśmy na łączach Irenę Furnal, Izabellę Sariusz-Skąpską, Domenico Scarpę wraz tłumaczką jego tekstu na język polski z włoskiego Barbarą Sosnowską, Romana Sosnowskiego, Tadeusza Sucharskiego oraz Feliksa Tomaszewskiego.
Książka Gustaw Herling-Grudziński. Między Wschodem i Zachodem jest dostępna do nabycia poprzez stronę internetową Wydawnictwa Humanistycznego Pigonianum.
Opracowali: Wojciech Gruchała, Bartosz Gołąbek
